domingo, 8 de septiembre de 2019

DIARIO DE AGNES: XOVES, 5 DE SETEMBRO DE 2019


xoves, 5 de Setembro de 2019
Aínda teño o susto no corpo. Á noitiña, espertei estarrecida por algo que non podía lembrar. Tivera un pesadelo que esquecín en canto abrín os ollos. Tiña o corpo todo cheo dunha sensación moi estraña. Era unha intuición que me avisaba de que ía ocorrer algo. Ía espertar á miña Artemisiña para compartir con ela ese desacougo tan forte cando, de súpeto, notei que todo comezaba a tremer. A cama tremeu levemente, pero foi abondo para que ese estraño medo que sentía dende que espertara se fixese máis violento. Artemisa espertou nese momento preguntándome que pasaba, pero eu non lle puiden contestar. Eses tremores case que non duraron nin dez segundos. Pasaron axiña, coma se a terra tivese sufrido un arrepío. Foi un tremor que axitou a cidade toda. Por sorte, non hai danos que lamentar. Non vivira un tremor dende había ben anos, dende unha noite na que a miña aldea toda tremeu fortemente coma se alguén a tivese sacudido con mans agresivas. Caeron algunhas árbores e nalgunhas casiñas apareceron fendas preocupantes, pero ren máis.
Amais, xa hai incendios, aínda que, polo momento, non están a ser moi destrutivos. Estaban tardando xa en aparecer. Non quero que estas cousas me afecten porque, realmente, me encontro moi ben, estaba moi tranquila, mesmo podo aturar os nervios que, de cando en vez, me enchen a ialma toda; pero estes detalliños pódenme facer caer e non quero. Quérome manter forte e sobre todo agora, cando Artemisa me necesita tanto. Ela non está tan animadiña coma min. Non obstante, non podo loitar contra a impotencia e a tristura que me domean cando sei que algún recuncho da miña terra está ardendo. Non podo facer ren nin para evitar eses terríbeis sentimentos que tanto dano me fan nin para apagar eses incendios que tanto destrúen a miña terra.
Hai case dúas semanas que voltamos á rutina. A rutina non me asusta como me ocorría cando vivía en Barcelona; ao contrario, atráeme coma se eu fose parte dela e sen min non puidese existir e eu sen ela tampouco podo existir, pois precísoa para que os meus días teñan sentido. Esa é a verdadeira razón da vida, que atopemos sentido aos nosos días grazas á rutina.
Rodéame unha tarde fermosísima, chea de sol e adornada cun ar fresquiño que zoa traendo o recendo dos campos. Áchome sentadiña na herba, perante o Miño, e sinto que o tempo se detivo. Non me parece imposíbel crer que non hai ren máis alá deste intre que me sostén. Aboio nunha realidade que se asemella a un soño, xa o dixen moitas veces. Houben de percorrer un longo camiño para chegar deica eiquí, até este momento da miña vida que xa virou na miña vida toda. Decotío ouzo no ar unha voz que me asegura que me encontro no momento indicado e preciso. Mesmo a tristura ten unha cor diferente e máis brillante. Nunca tivo tanto sentido chorar como agora. Constrúo un refuxio feito de bágoas cando a tristura me aperta o peito querendo voar lonxe do meu corazón silandeiro. Se choro, sempre teño algunha razón para facelo. A nostalxia polo que se foi é unha delas. Gustaríame compartir con aquelas persoas que marcharon para sempre todos estes logros que agora conseguín. Gustaríame que Lúa escoitase as fermosas versións que fago das cancións que máis nos gustan. Gustaríame que coñecese ben a Artemisa e puidese borrar da súa mente a imaxe desa muller celosa que case se tirou a vida por non poder aturar a existencia do noso amor. Gustaríame verme rodeada, de novo, por ela, pola miña avoa, pola nai de Lúa, nunha desas noites de foliada que de tanta vida nos enchían o corazón; pero eses momentos pertencen a unha realidade que nunca voltará, que sempre ficará detida no esquecemento do tempo, porque sei que o tempo tamén ten memoria e pode esquecer.
Non obstante, sinto que, á fin, a miña vida é perfecta, mais nada é para sempre, como di unha belísima canción que hai tempo me amosou Artemisa. Ren é para sempre e ben o sei. Esa certeza ponme medo. Non me atrevo a dicir que son feliz porque non quero que a vida ría de min tirándome algunha das cousiñas que constrúen esta felicidade. Quero que este presente dure para sempre, que non o leve o vento nin o destrúa o tempo, que para sempre fiquemos detidas nestas momentos que tan cheos de felicidade están. Quero permanecer neste momento para sempre, até que chegue a nosa fin, o momento no que pecharei os ollos para sempre. A morte non me arrepía. Non sinto medo cando penso en que, algún día, eu deixarei de existir. Non pensarei máis, non sentirei ren. Apagarase todo para min e nin tan sequera haberá silencio. Tragarame unha nada que me envolverá coma unha antiga manta e, daquela, só seguirei vivindo na memoria de quen me coñeceu; pero sei que, para daquela, ninguén quedará xa nesta vida que me poida lembrar, só a terra, a miña terra, terame para sempre con ela, na súa antiga memoria.
Mais Artemisa non é tan feliz coma min. Hai ben días que me di que non lle apetece seguir traballando na cafetaría. Explicoume que fixera algunhas entrevistas en colexios concertados e privados para ver se a contratan nalgún deles para poder recuperar a súa profesión e confesoume que se arrepentía profundamente de non terse presentado ás oposicións de educación que se convocaron este ano. En varias ocasións, antes de ir durmir, díxome que botaba moitísimo en falla cousas da vida que tiñamos en Barcelona como o seu choio. O sábado á noite, preguntoume, case chorando, se entendía o que significaba ter unha praza propia nun instituto. Díxome que se arrepentía de telo feito todo tan mal, que só se deixara levar polo amor que sente por min sen pensar en nada. Ela non o fará conscientemente, pero a min faime sentir moi culpábel cando me di todo iso. Cando ela veu eiquí a Ourense coa intención de recuperarme, eu aínda estaba con Lúa. Porén, non ten moito sentido que me sinta culpábel por algo que Artemisa fixo porque realmente llo pediu o seu corazón. Deixouse levar por unha intuición que non foi certa ata que transcorreron dous meses, alomenos, porque eu tampouco sei se lle tería suplicado que viñese a Ourense se ela era feliz en Barcelona; pero, neses momentos, Artemisa non era Artemisa, non era a muller que agora teño ao meu lado. Estaba tan tristeiriña que a tristura lle anubraba a razón. Tampouco lle atopo sentido a arrepentirse desa maneira por algo que, en verdade, nos uniu, pero agora Artemisa é incapaz de ver a parte positiva a todo o que vivimos. Si é certo que lle gusta traballar comigo e que mesmo goza compartindo comigo todo o que nos ocorre no choio, pero eu non a vexo feliz e iso dóeme moitísimo. Nin tan sequera vai abrir a herboristaría que tiña planificado abrir. A súa irmá non se atreve a vir vivir eiquí a Ourense deixándoo todo e Gabriel aseguroulle que el prefería mudar de vida. É quen de deixalo todo por ela e ir vivir a Manresa. Mesmo creo que está xestionando o seu traslado. Iso decepcionou moitísimo a Artemisa. A min tamén me desilusionou moito, a verdade, porque me facía moitísima ilusión que Casandra vivise preto de nós; pero ela é a única dona da súa vida e sabe mellor que ninguén o que máis feliz lle pode facer.
E quero deixar de falar deste presente que para min tan cheo de luz está. Trouxen eiquí, á beiriña do Miño, o meu diario de adolescente. Pouquiñas verbas me restan para transcribir, pero non o quero abandonar agora. Este e o derradeiro día que podo atopar neste libriño que eu escribín con tanto sentimento; o libriño da miña nenez e da miña adolescencia, feito con verbas que nacían no máis fundo do meu corazón, ferido e feliz a partes iguais, e sei que escribía sendo consciente de que, algún día, eu podería recuperar estas verbas que eu deixei agochadas no máis profundo dun caixón, alí onde ninguén as puidese ler, nin tan sequera a escuridade, esa escuridade que, tal como eu dicía, “era unha noite que non tiña abrente.”

Luns, 12 de febreiro de 1990:
Hoxe non fun á escola. Non fun porque non quixen. No canto, vin eiquí ao prado con Luceiriña, que é a vaquiña que temos agora dende que a Terriña morreu hai ben anos. Aínda lembro dela coma se a vise, pero á Luceiriña tamén a quero moito. Faise querer porque ten uns olliños moi sinceros. Pero dicía que vin eiquí ao bosque porque non fun á escola e que non fun porque non quixen. Non vou ir máis. A miña nai pensa que fun á escola. Saín á hora de sempre, pero, en troques de ir cara a estrada que me conduce a Carballeira de embaixo, que é onde está a escola, fun á corte e pedinlle á Luceiriña que me acompañase. Ela enténdeme. Non fala a miña lingua, pero fala a lingua dos ollares e dos silencios, que moitas veces é moito máis precisa cá das verbas.
Hai un mes que o souben e, dende aquela, ren quero saber de ninguén e moito menos da miña nai. Só me apetece estar eiquí soa entre ás árbores, namentres a Luceiriña come a herbiña, tan acougadamente, aínda que agora non hai case herba, case que non hai, porque esta invernía parece de ferro e non se vai. Choveu moito durante días, durante noites, e a choiva calaba o silencio que se amorea nos recunchos da aldea. Síntome tristeiriña e estarrecida porque non me poderei despedir da primavera.
Sinto a pobreza toda que enche os nosos días. Veu de repente, cando menos a agardaba, soterrando os sorrisos e as verbas bonitas. Veu de socato arrastrando á nada os soños. Veu e quedou eiquí ao meu lado, termando da miña man, e non me deixa moverme, case, porque me afoga nunha desesperación que ningunha cativa debería de sentir. Mais eu non son unha cativa xa. Síntome moito máis medrada mentalmente que todos eses cativos que veñen á aldea só no verán unhas dúas semanas e pensan que só vivimos así eses días que eles están eiquí, fitándonos fixamente coma se quixesen entender a nosa maneira de vivir. Que van entender eles se non están cando as festas máis importantes, cando a seitura, cando a malla, cando a vendima? Pero todo iso agora vai perdendo senso, coma se a tristura lles arrebatase o sentido ás palabras, porque vai quedando unha soidade precisa que enche os recantos.
A neve aínda é dona dos cumes das montañas, das cales vén un vento tan frío como o derradeiro laio dunha vida. Nunca me sentín tan soa coma nesta invernía que non quere marchar. Vaime tirar a visión da primavera, seino. Non me dará tempo a vela por derradeira vez na miña vida.
A miña nai está a o preparar todo para que eu marche a xalundes onde non vou ir xamais porque antes morrerei, eu mesma me tirarei a vida antes de que ma tiren os demais nunha terra que nunca poderá ser o meu fogar. Sentireime pechada coma eses animais aos que arrincan dos seus lugares para trasladalos aos circos. Nunca vin un circo, pero parécenme unha aberración e eu serei coma eses elefantiños, pobriños, aos que obrigan a entreter á xente. Non permitirei que me maten antes de que eu sinta morrer a miña ialma. Matar unha ialma é moito máis doado que matar un corpo.
Vén unha noite que non ten abrente. Vén unha noite longa e fría, profundamente escura, coma a primeira noite da Historia. Imaxino que non había estrelas, que as estrelas naceron para alumear a noite. Daquela, que luz primixenia iluminaría o primeiro ollar do mundo? Hai noites que soño cunha man que me aperta o corazón. Teño unha man na ialma, unha man xeada, e unha aperta infinda que me atrae, unha voz que me pregunta: “estás certa de que queres marchar?” Eu non podo contestar porque non teño voz. Fico en silencio ollando paseniñamente ao meu redor porque sei que non vou atopar ren. Unha fonda escuridade paralizou a vida. Non hai ren ao meu redor, só silencio, esa man que me aperta o peito, que ten o meu corazón ferido entre os seus dedos. Esa man está cada vez máis fría. Sinto que se me xea o sangue e que me custa respirar. Esperto co estómago baleiro e coa ialma treméndome, coma se de súpeto notase fisicamente a parte intanxible do meu ser, porque os seres todos están feitos dunha parte intanxible e outra que se percibe cos sentidos. Desa parte que non se percibe cos sentidos están feitas as ánimas, veñen nesa parte súa que a morte non pode desfacer. Porén, sei que non morrerei definitivamente se me boto ao Miño. O meu corpo incharase, por unha vez na miña vida, non aparecerei tan magriña perante a xente que me atope, porque sempre fun tan magriña que os meus ósos semellan de cristal., Aparecerei cos ollos abertos porque me esforzarei por non pechalos para poder observar o mundo ata o derradeiro intre da miña vida. Verei a cor da auga, pode que algún peixe se achegue a min con curiosidade, namentres o peso das pedras que me enchen a miña roupa toda me afunde. Empurrarame ese peso que non será meu e irame fallando o ar, cada vez máis, ata que sinta que a desesperación por vivir berrará por dentro de min, pero eu ficarei queda, sentindo como a vida se me vai. Vai ser horríbel, seino, pero será un intre, só,. Se non morro, daquela serán anos de sufrimento que me matarán devagariño, sen que eu mesma poida presentir cal será o derradeiro salouco da miña ialma.
E, agora, neste intre eterno, que me gustaría que fose unha vida nova, dende o seu comezo, quérome dirixir a eses seres todos que me coñecen e que me poden escoitar. Mesmo a miña vaquiña, que me olla de esguello, saberá interpretar as miñas verbas silandeiras.
Sempre estarei eiquí, por moi lonxe que o meu corpo apareza deste lugar, arrastrado pola forza do Miño. Estarei eiquí porque de eiquí nacín, destas árbores veño, este ar respirei sempre, con esta auga vivín dende o principio da miña vida. Hai tanto de min eiquí que sinto que non morrerei se me tiro a vida porque ficarán vivas as árbores que tanto me protexeron, ficará viva a miña terra. Só pido que nunca destrúan estas fragas, que nunca corten estes carballos, que nunca lles tiren a vida a estas maceiras tan raras para este lugar. A sombra das árbores da a vida. O son da auga é o murmurio do tempo que se vai e este ar tan limpo é a voz das montañas. A neve seguirá caendo, seguirán sendo de prata as folerpas que se pousen nas pólas das árbores.
Luceiriña, coida da miña nai. Segue pastando neste lugar que tanto te pertence e non chores por min. Nunca unha ialma foi tan feliz como o foi a miña estes anos.
Quérome despedir desas persoas que me souberon entender, mesmo da miña terra, da música, da vida, cunhas verbas que me sairán do máis fondo da miña ialma, a que xa treme pola chegada da morte. Vou morrer e restan só quince días para que me atreva a facelo. Como despedirme de todos vós se sinto que non hai adeus para tanto amor? Seguide vendo como pasan as nubes por este ceo, este ceo dunha terra belida onde naceu tanta fermosura, tanta bondade, tanta humildade, tanto amor, tanta música e tantas lendas, o ceo deste recunchiño do mundo do que ninguén lembra, do que ninguén ha lembrar xamais, pois a lembranza dun lugar pode esnaquizar a súa calma. Que a miña aldea siga sendo invisíbel para todos aqueles que só pensan en construíren estradas que conduzan a ningures. Non pode haber terra sen unha árbore que nos dea sombra. Esnaquizaren as árbores é o que queren eles, que non pensan en ren. Que a miña aldea estea sempre lonxe da destrución, da maldade, de ambición de todos eses que só pensan nos cartos, non na terra, no sentimento que encerra unha terra tan forte e valente que loita contra as treboadas máis agresivas, contra as nevaradas máis violentas.
Non sei se alguén algunha vez lerá o meu diario, lerá as miñas palabras. Se isto ocorre, só quero dicir... que vos quero, que vos quero de verdade, que a miña ialma foi silandeira porque se expresaba mellor coa música, coa miña pandeireta, coas miñas cancións, porque os meus ollos xa falaban por min. “Din que os meus ollos negros, ai os meus ollos negros, falan a súa lingua...” Só sei que amei de verdade porque o amor precisamente me fixo vivir, porque souben o que era vivir cando aprendín a interpretar ese sentimento que a tantas cousiñas nos une. E vencellada quedarei sempre a esta terra e a vós, para sempre.
Lúa, non sei se algunha vez poderei volver falar contigo. Só quero que saibas que o noso foi sincero, que o meu corazón non tiña doce anos cando me deches o primeiro bico. Tiña moitos máis. Tiña na ialma unha sabedoría que non me deu esta vida, que viña de máis lonxe. Aprendín a bicarte lembrando todas esas veces que soñei que o facía. Souben facelo porque o imaxinei tantas veces que mesmo me parecía que tiña ocorrido. Non me procures en ninguén máis cando saibas que nunca máis me verás de novo. Son única coma ti. Emporiso, non poderei estar en ningún lugar, só na túa memoria, tan cheíña de lembranzas bonitas. Nunca deixes de tocar e cantar as nosas cancións, miña estrela. Ogallá todo tivese sido diferente, pero sei que ren poderá ser, que rematou todo moito antes de que puidese comezar, porque nos tiraron a liberdade, acabaron por nós a nosa loita.
E eu, quen son eu? Son Agnes, unha rapaza de trece anos que naceu nun recunchiño moi pequeno do mundo, un recunchiño entre montañas altísimas que, na invernía, se enchen de neve. Nacín nunha provincia dun pequeno país inzado de lendas e de fermosísimas cancións, un país que fala unha lingua desprezada pola mesma xente que a fala, unha lingua fermosa na que se escribiron poesías moi antigas que falaban do amor agochado. Nacín nunha terra acariñada polo mar, vixiada por milleiros de árbores que están eiquí dende hai ben anos. Nacín nunha terra fértil que dá tanta vida que sería imposíbel recollela toda nunha eternidade. Son parte dun pequeno mundo que para min será sempre o mundo máis grande, o único mundo para min habitábel. Na miña memoria resoa o nome da cidade máis bonita do mundo, Ourense, na que, algunha vez, soñei poder estudar algunha carreira que me permitise ter máis coñecementos; mais eu sempre souben que quería morrer de velliña eiquí, nestas leiras que dende sempre cultivou a miña familia, nesa casiña que ten a lareira máis antiga da aldea... A miña aldea está nas montañas de Ourense. Fica incomunicada na invernía, aínda que, no resto do ano, é moi difícil chegar deica ela porque a estrada máis próxima se atopa a dous quilómetros como mínimo de eiquí e así vai ser sempre.
Son Agnes e sei que vin ao mundo para saber que é vivir de verdade. Non podo seguir neste mundo porque me van tirar a vida. Non me condenaron a morte por ningún delito. Condenáronme a morrer lonxe de eiquí sen que ninguén me teña que tirar a vida. Coñezo a tristura máis fonda, coñezo tamén a morriña, pois sentina aínda que non tivese marchado nunca de eiquí. Sentina na música, nas historias de quen se foron lonxe, sentina nas cores do solpor e no murmurio da auga. Sei que a morriña pode virar nunha doenza se se cala, se se tenta silenciar, e será o que a min me ocorrerá cando me arrinquen deste lugar. Sei que pensan que non coñezo esa verdade, pero coñézoa tan ben coma a miña propia existencia. Non vou estudar lonxe, pois non terei futuro lonxe de eiquí, arredada do que mellor coñezo.
E, como dicía miña querida Rosalía de Castro: “adiós ríos, adiós fontes, adiós regatos pequenos, adiós vista dos meus ollos, non sei cando nos veremos. Miña terra, miña terra, terra onde me criei, hortiña que quero tanto, figueiriñas que plantei, prados, ríos, arboredas, pinares que move o vento, paxariños piadores, casiña do meu contento... Muíño dos castañares, noites claras de luar, campaniñas timbradoras da igrexiña do lugar, amoriños das silveiras que eu lle daba ao meu amor, caminiños entre o millo, adiós para sempre adiós. Adiós gloria, adiós contento, deixo a casa onde nascín, deixo a aldea que coñezo por un mundo que non vin.”
E adiós para sempre porque eu mesma marcho antes de que me afasten de eiquí. Esa canción seguramente estaría nos beizos dun emigrante que marchaba lonxe da terra procurando unha vida mellor (non sei que vida mellor pode haber lonxe de eiquí), pero a miña ialma cántaa porque tamén me despido da vida e a vida é para min todo o que van nomeando estes versos que sempre me fixeron chorar.
Remata o meu solpor eterno, rematan os intres do meu vivir. Eiquí, este día foise entre bágoas xeadas e punxentes que me rachan a pel das meixelas, que chegan ao meu corazón xa viradas nun coitelo que me esnaquiza a ialma. Lonxe de todo quedaron xa os meus soños e a miña esperanza, pero morrerei feliz porque rematará todo eiquí, neste lugar que é o meu único fogar. Se estou tola, que ninguén me cure nunca desta tolemia que me fai amar con tanta forza.
Eiquí escribirei unha carta para a miña nai, para que saiba o que sentía antes de marchar para sempre:

Querida miña naiciña:
Escríboche esta carta como un adeus. Quéroche dicir ata loguiño, ata pronto, pero a túa vida vai durar moito máis cá miña, seguro. Estou certa de que nos volveremos ver na morte, pero tampouco o podo asegurar. Ren é seguro arestora. Nin tan sequera estou convencida de que vos poida dicir adeus. Non sei se lerás estas verbas algún día. Eu quero pensar que si, que, limpando ou ordenando o meu cuarto, atoparás algún día o meu diario e poderaste mergullar en todo o que pensaba e sentía. Levo moitos anos calando os meus sentimentos máis profundos porque sei que non é doado entendelos, pero eiquí sempre fun sincera.
Escríboche porque non son quen de dicirche todo isto que che quero dicir mirándote aos ollos. Non me sae a voz dende hai ben semanas e mesmo meses. Hai ben meses que sinto que non falo igual xa, que a miña voz perdeu volume e que non soa. Non podo cantar porque cada canción se me queda atascada na gorxa, porque teño por dentro de min unha tristura que devora todas as miñas palabras e que se alimenta da miña voz. Esta tristura naceu cando souben que ti pretendías arredarme deste o meu fogar. É o meu fogar, naiciña. Por que me queres afastar do que realmente coñezo e amo? Sei que non poderás contestar a estas preguntas cando leas estas palabras, pero, igualmente, eu quérocho preguntar porque non podo gardar por máis tempo estas preguntas en min. Que futuro cres que podo ter lonxe da miña terra? Pero non existe ese futuro para min. Eu vou facer que non exista máis futuro para min. Marcharei á morte con este pasado que non trocaría por ren e con estes anacos de presente nos que vexo a realidade tal como todos querían que a vise.
Algún día, cando nos volvamos ver na morte, entón poderás entender o fondo que foi sempre o meu amor, amor a todo, á terra, aos animais que formaron parte da nosa familia, aos veciños, a todo o que sempre foi o meu mundo, e podereiche explicar por que preferín a morte antes que o afastamento, antes que vivir lonxe. Emigrantes galegos de abondo hai xa na terra, non cres? Non quero levar tanta tristura fóra de Galiza. Prefiro que todo remate, nai.
Quérote moito, iso sempre foi así, quérote porque es a miña nai, porque, malia non entendéresme en moitas ocasións, sempre loitaches por min, sempre me deches o mellor, sempre coidaches da miña vida, sempre fuches un anxiño para min, a miña nai, a muller que me bicaba na fronte antes de durmir, que me explicaba contos antigos cando tiña medo aos pesadelos, que me cantaba cando estaba tristeiriña, que me aprendeu a labrar a terra, a segar, a mallar, a sachar o millo… a vendimar mesmo, a que me aprendeu o valor da comida máis sinxela, a facer potes deliciosos, a tecer roupiña tamén sinxela que me puidese protexer do frío da invernía, a que me ensinou a acender a lareira e a coidar dos animais. Quérote porque levo moito de ti en min e sei que agora estás trabucada. Pensas que o mellor para min está fóra deste mundo. Queres que estude para que sexa alguén de proveito na vida, pero eu sei que esa non é a intención que tes comigo. Non che podo gardar rancor por iso porque coñezo o que sentes de verdade. Ti nunca me afastarías do teu lado. Obrígante a facelo as convencións sociais que tanto nos afogan e o que dirán. Non podo estar enfadada contigo porque só sinto tristura e decepción, pero estou decepcionada coa vida, non contigo.
E eiquí che dou o meu adeus; un adeus que talvez sexa eterno, pero eu quero crer que será un ata loguiño porque te quero volver ver noutra vida.
A túa filla que te quere,
Agnes.
 Traducción: 
Jueves, 5 de septiembre de 2019

Todavía tengo el susto en el cuerpo. Anoche, desperté aterrada por algo que no podía recordar. Había tenido una pesadilla que olvidé en cuanto abrí los ojos. Tenía todo el cuerpo lleno de una sensación muy extraña. Era una intuición que me avisaba de que iba a ocurrir algo. Iba a despertar a mi Artemisiña para compartir con ella ese desasosiego tan fuerte cuando, de súbito, noté que todo comenzaba a temblar. La cama tembló levemente, pero fue suficiente para que ese extraño miedo que sentía desde que había despertado se hiciese más violento. Artemisa despertó en ese momento preguntándome qué pasaba, pero yo no pude contestarle. Esos temblores apenas duraron diez segundos. Pasaron enseguida, como si la tierra hubiese sufrido un escalofrío. fue un terremoto que agitó toda la ciudad. Por suerte, no hay daños que lamentar. No había vivido un terremoto desde hacía muchos años, desde una noche en la que mi aldea tembló fuertemente como si alguien la hubiese sacudido con manos agresivas. Se cayeron algunos árboles y en algunas casiñas aparecieron grietas preocupantes, pero nada más.
Además, ya hay incendios, aunque, por el momento, no están siendo muy destructivos. Estaban tardando ya en aparecer. No quiero que estas cosas me afecten porque, realmente, me encuentro muy bien, estaba muy tranquila, incluso puedo soportar los nervios que, de vez en cuando, me llenan toda el alma, pero estos detalliños pueden hacerme caer y no quiero. Quiero mantenerme fuerte y sobre todo ahora, cuando Artemisa me necesita tanto. Ella no está tan animadiña como yo. No obstante, no puedo luchar contra la impotencia y la tristeza que me dominan cuando sé que algún rincón de mi tierra está ardiendo. No puedo hacer nada ni para evitar esos terribles sentimientos que tanto daño me hacen ni para apagar esos incendios que tanto destruyen mi tierra.
Hace casi dos semanas que volvimos a la rutina. La rutina no me asusta como me ocurría cuando vivía en Barcelona; al contrario, me atrae como si yo fuese parte de ella y sin mí no pudiese existir y yo sin ella tampoco puedo existir, pues la necesito para que mis días tengan sentido. Ésa es la verdadera razón de la vida, que encontremos sentido a nuestros días gracias a la rutina.
Me rodea una tarde hermosísima, llena de sol y adornada con un aire fresquiño que sopla trayendo el aroma de los campos. Me hallo sentadiña en la hierba, delante del Miño, y siento que el tiempo se ha detenido. No me parece imposible creer que no hay nada más allá de este instante que me sostiene. Floto en una realidad que se asemeja a un sueño, ya lo he dicho muchas veces. Hube de recorrer un largo camino para llegar hasta aquí, hasta este momento de mi vida que ya devino en toda mi vida. Continuamente oigo en el aire una voz que me asegura que me encuentro en el momento indicado y preciso. Incluso la tristeza tiene un color diferente y más brillante. Nunca tuvo tanto sentido llorar como ahora. Construyo un refugio hecho de lágrimas cuando la tristeza me aprieta el pecho intentando volar lejos de mi corazón silencioso. Si lloro, siempre tengo alguna razón para hacerlo. La nostalgia por lo que se fue es una de ellas. Me gustaría compartir con aquellas personas que se marcharon para siempre todos estos logros que ahora conseguí. Me gustaría que Lúa escuchase las hermosas versiones que hago de las canciones que más nos gustan. Me gustaría que conociese bien a Artemisa y pudiese borrar de su mente la imagen de esa mujer celosa que casi se quitó la vida por no poder soportar la existencia de nuestro amor. Me gustaría verme rodeada, de nuevo, por ella, por mi abuela, por la madre de Lúa, en una de esas noches de foliada que de tanta vida nos llenaban el corazón; pero esos momentos pertenecen a una realidad que nunca volverá, que siempre permanecerá detenida en el olvido del tiempo, porque sé que el tiempo también tiene memoria y puede olvidar.
No obstante, siento que, al fin, mi vida es perfecta, pero nada es para siempre, como dice una bellísima canción que hace tiempo me enseñó Artemisa. Nada es para siempre y bien lo sé. Esa certeza me da miedo. No me atrevo a decir que soy feliz porque no quiero que la vida se ría de mí quitándome alguna de las cosiñas que construyen esta felicidad. Quiero que este presente dure para siempre, que no se lo lleve el viento ni lo destruya el tiempo, que para siempre permanezcamos detenidas en estos momentos que tan llenos de felicidad están. Quiero permanecer en este momento para siempre, hasta que llegue nuestro fin, el momento en el que cerraré los ojos para siempre. La muerte no me aterra. No siento miedo cuando pienso en que, algún día, yo dejaré de existir. No pensaré más, no sentiré nada. Se apagará todo para mí y ni tan siquiera habrá silencio. Me tragará una nada que me envolverá como una antigua manta y, entonces, sólo seguiré viviendo en la memoria de quien me conoció; pero sé que, para entonces, nadie quedará ya en esta vida que pueda recordarme, sólo la tierra, mi tierra, me tendrá para siempre con ella, en su antigua memoria.
Mas Artemisa no es tan feliz como yo. Hace muchos días que me dice que no le apetece seguir trabajando en la cafetería. Me explicó que había hecho algunas entrevistas en colegios concertados y privados para ver si la contratan en alguno de ellos para poder recuperar su profesión y me confesó que se arrepentía profundamente de no haberse presentado a las oposiciones de educación que se convocaron este año. En varias ocasiones, antes de irnos a dormir, me dijo que echaba muchísimo de menos cosas de la vida que teníamos en Barcelona como su trabajo. El sábado por la noche me preguntó, casi llorando, si entendía qué significaba tener una plaza propia en un instituto. Me dijo que se arrepentía de haberlo hecho todo tan mal, que sólo se había dejado llevar por el amor que siente por mí sin pensar en nada. Ella no lo hará conscientemente, pero a mí me hace sentir muy culpable cuando me dice todo eso. Cuando ella vino aquí a Ourense con la intención de recuperarme, yo aún estaba con Lúa. Por eso, no tiene mucho sentido que me sienta culpable por algo que Artemisa hizo porque realmente se lo pidió su corazón. Se dejó llevar por una intuición que no fue cierta hasta que transcurrieron dos meses, por lo menos, porque yo tampoco sé si le habría suplicado que viniese a Ourense si ella era feliz en Barcelona; pero, en esos momentos, Artemisa no era Artemisa, no era la mujer que ahora tengo a mi lado. Estaba tan tristiña que la tristeza le nublaba la razón. Tampoco le encuentro sentido a arrepentirse de esa manera por algo que, en verdad, nos unió, pero ahora Artemisa es incapaz de ver la parte positiva a todo lo que vivimos. Sí es cierto que le gusta trabajar conmigo e incluso disfruta compartiendo conmigo todo lo que nos ocurre en el trabajo, pero yo no la veo feliz y eso me duele muchísimo. Ni tan siquiera va a abrir la herboristería que tenía planificado a abrir. Su hermana no se atreve a venir a vivir aquí a Ourense dejándolo todo y Gabriel le aseguró que él prefería cambiar de vida. Es capaz de dejarlo todo por ella e ir a vivir a Manresa. Incluso creo que está gestionando su traslado. Eso decepcionó muchísimo a Artemisa. A mí también me desilusionó mucho, la verdad, porque me hacía muchísima ilusión que Casandra viviese cerca de nosotras; pero ella es la única dueña de su vida y sabe mejor que nadie lo que más feliz puede hacerle.
Y quiero dejar de hablar de este presente que para mí tan lleno de luz está. He traído aquí, a la orilliña del Miño, mi diario de adolescente. Poquiñas palabras me quedan por transcribir, pero no quiero abandonarlo ahora. Éste es el último día que puedo encontrar en este libriño que yo escribí con tanto sentimiento; el libriño de mi niñez y de mi adolescencia, hecho con palabras que nacían de lo más hondo de mi corazón, herido y feliz a partes iguales, y sé que escribía siendo consciente de que, algún día, yo podría recuperar estas palabras que yo dejé escondidas en lo más profundo de un cajón, allí donde nadie pudiese leerlas, ni tan siquiera la oscuridad, esa oscuridad que, tal como yo decía, “era una noche que no tenía amanecer.”

Lunes, 12 de febrero de 1990:
Hoy no he ido a la escuela. No he ido porque no he querido. En cambio, he venido aquí al prado con Luceiriña, que es la vaquiña que tenemos ahora desde que la terriña murió hace tantos años. Aún me acuerdo de ella como si la viese, pero a la Luceiriña también la quiero mucho. Se hace querer porque tiene unos ojiños muy sinceros. Pero decía que he venido aquí al bosque porque no he ido a la escuela y que no he ido porque no he querido. No voy a ir más. Mi madre piensa que he ido a la escuela. Salí a la hora de siempre, pero, en lugar de ir hacia la carretera que me conduce a Carballeira de embaixo, que es donde está la escuela, fui al cobertizo y le pedí a la Luceiriña que me acompañase. Ella me entiende. No habla mi lengua, pero habla la lengua de las miradas y de los silencios, que muchas veces es mucho más precisa que la de las palabras.
Hace un mes que lo supe y, desde entonces, nada quiero saber de nadie y mucho menos de mi madre. Sólo me apetece estar aquí sola entre los árboles, mientras la Luceiriña come la hierbiña, tan sosegadamente, aunque ahora no hay casi hierba, casi no hay, porque este invierno parece de hierro y no se va. Llovió mucho durante días, durante noches, y la lluvia acallaba el silencio que se acumula en los rincones de la aldea. Me siento tristiña y asustada porque no podré despedirme de la primavera.
Siento toda la pobreza que llena nuestros días. Vino de repente, cuando menos la esperaba, enterrando las sonrisas y las palabras bonitas. Vino de súbito arrastrando a la nada los sueños. Vino y se quedó aquí a mi lado, aferrándose a mi mano, y no me deja moverme, casi, porque me ahoga en una desesperación que ninguna niña debería sentir. Mas yo no soy una niña ya. Me siento mucho más crecida mentalmente que todos esos niños que vienen a la aldea sólo en verano unas dos semanas y piensan que sólo vivimos así esos días que ellos están aquí, observándonos fijamente como si quisiesen entender nuestra manera de vivir. ¿Qué van a entender ellos si no están cuando las fiestas más importantes, cuando la siega, cuando la malla, cuando la vendimia? Pero todo eso ahora va perdiendo sentido, como si la tristeza les arrebatase el sentido a las palabras, porque va quedando una soledad precisa que llena los recodos.
La nieve aún es dueña de las cimas de las montañas, de las cuales viene un viento tan frío como el último lamento de una vida. Nunca me sentí tan sola como en este invierno que no quiere marcharse. Va a quitarme la visión de la primavera, lo sé. No me dará tiempo a verla por última vez en mi vida.
Mi madre está preparándolo todo para que yo marche a alguna parte a la que no voy a ir jamás porque antes moriré, yo misma me quitaré la vida antes de que me la quiten los demás en una tierra que nunca podrá ser mi hogar. Me sentiré encerrada como esos animales a los que arrancan de sus lugares para trasladarlos a los circos. Nunca he visto un circo, pero me parece una aberración y yo seré como esos elefantiños, pobriños, a los que obligan a entretener a la gente. No permitiré que me maten antes de que yo sienta morir mi alma. Matar un alma es mucho más sencillo que matar un cuerpo.
Viene una noche que no tiene amanecer. Viene una noche larga y fría, profundamente oscura, como la primera noche de la Historia. Imagino que no había estrellas, que las estrellas nacieron para alumbrar la noche. Entonces, ¿qué luz primigenia iluminaría la primera mirada del mundo? Hace noches que sueño con una mano que me aprieta el corazón. Tengo una mano en el alma, una mano helada, y un abrazo infinito que me atrae, una voz que me pregunta: “¿estás segura de que quieres marcharte?” Yo no puedo contestar porque no tengo voz. Permanezco en silencio mirando lentamente a mi alrededor porque sé que no voy a encontrar nada. Una honda oscuridad paralizó la vida. No hay nada a mi alrededor, sólo silencio, esa mano que me aprieta el pecho, que tiene mi corazón herido entre sus dedos. Esa mano está cada vez más fría. Siento que se me hiela la sangre y que me cuesta respirar. Despierto con el estómago vacío y con el alma temblándome, como si de súbito notase físicamente la parte intangible de mi ser, porque todos los seres están hechos de una parte intangible y otra que se percibe con los sentidos. De esa parte que no se percibe con los sentidos están hechas las ánimas, vienen en esa parte suya que la muerte no puede deshacer. Por eso, sé que no moriré definitivamente si me lanzo al Miño. Mi cuerpo se hinchará, por una vez en mi vida, no apareceré tan delgadiña delante de la gente que me encuentre, porque siempre he sido tan delgadiña que mis huesos parecen de cristal. Apareceré con los ojos abiertos porque me esforzaré por no cerrarlos para poder observar el mundo hasta el último instante de mi vida. Veré el color del agua, puede que algún pez se acerque a mí con curiosidad, mientras el peso de las piedras que me llenan toda mi ropa me hunde. Me empujará ese peso que no será mío y me irá faltando el aire, cada vez más, hasta que sienta que la desesperación por vivir chillará por dentro de mí, pero yo permaneceré quieta, sintiendo que la vida se me va. Va a ser horrible, lo sé, pero será un instante, sólo. Si no muero, entonces serán años de sufrimiento que me matarán despaciño, sin que yo misma pueda presentir cuál será el último suspiro de mi alma.
Y, ahora, en este instante eterno, que me gustaría que fuese una vida nueva, desde su comienzo, quiero dirigirme a todos esos seres que me conocen y que pueden escucharme. Incluso mi vaquiña, que me mira de reojo, sabrá interpretar mis palabras silenciosas.
Siempre estaré aquí, por muy lejos que mi cuerpo aparezca de este lugar, arrastrado por la fuerza del Miño. Estaré aquí porque de aquí nací, de estos árboles vengo, este aire respiré siempre, con esta agua viví desde el principio de mi vida. Hay tanto de mí aquí que siento que no moriré si me quito la vida porque permanecerán vivos los árboles que tanto me protegieron, permanecerá viva mi tierra. Sólo pido que nunca destruyan estas arboledas, que nunca talen estos robles, que nunca les quiten la vida a estos manzanos tan raros para este lugar. La sombra de los árboles da la vida. El sonido del agua es el murmullo del tiempo que se va y este aire tan limpio es la voz de las montañas. La nieve seguirá cayendo, seguirán siendo de plata los copos que se posen en las copas de los árboles.
Luceiriña, cuida de mi madre. Sigue pastando en este lugar que tanto te pertenece y no llores por mí. Nunca un alma fue tan feliz como lo fue la mía estos años.
Quiero despedirme de esas personas que supieron entenderme, incluso de mi tierra, de la música, de la vida, con unas palabras que me saldrán de lo más hondo de mi alma, la que ya tiembla por la llegada de la muerte. Voy a morir y faltan sólo quince días para que me atreva a hacerlo. ¿Cómo despedirme de todos vosotros si siento que no hay adiós para tanto amor? Seguid viendo cómo pasan las nubes por este cielo, este cielo de una tierra bella donde nació tanta hermosura, tanta bondad, tanta humildad, tanto amor, tanta música y tantas leyendas, el cielo de este rinconciño del mundo del que nadie se acuerda, del que nadie ha de acordarse jamás, pues el recuerdo de un lugar puede destrozar su calma. Que mi aldea siga siendo invisible para todos aquéllos que sólo piensan en construir carreteras que conduzcan a ninguna parte. No puede haber tierra sin un árbol que nos dé sombra. Destrozar los árboles es lo que quieren ellos, que no piensan en nada. Que mi aldea esté siempre lejos de la destrucción, de la maldad, de la ambición de todos ésos que sólo piensan en el dinero, no en la tierra, en el sentimiento que encierra una tierra tan fuerte y valiente que lucha contra las tormentas más agresivas, contra las nevadas más violentas.
No sé si alguien alguna vez leerá mi diario, leerá mis palabras. Si esto ocurre, sólo quiero decir... que os quiero, que os quiero de verdad, que mi alma fue silenciosa porque se expresaba mejor con la música, con mi pandereta, con mis canciones, porque mis ojos ya hablaban por mí. “Din que os meus ollos negros, ai os meus ollos negros, falan a súa lingua...” Sólo sé que amé de verdad porque el amor precisamente me hizo vivir, porque supe lo que era vivir cuando aprendí a interpretar ese sentimiento que a tantas cosiñas nos une. Y vinculada quedaré siempre a esta tierra y a vosotros, para siempre.
Lúa, no sé si alguna vez podré volver a hablar contigo. Sólo quiero que sepas que lo nuestro fue sincero, que mi corazón no tenía doce años cuando me diste el primer beso. Tenía muchos más. Tenía en el alma una sabiduría que no me dio esta vida, que venía de más lejos. Aprendí a besarte recordando todas esas veces que soñé que lo hacía. Supe hacerlo porque lo imaginé tantas veces que incluso me parecía que había ocurrido. No me busques en nadie más cuando sepas que nunca más me verás de nuevo. Soy única como tú. Por eso, no podré estar en ningún lugar, sólo en tu memoria, tan lleniña de recuerdos bonitos. Nunca dejes de tocar y cantar nuestras canciones, mi estrella. Ojalá todo hubiese sido diferente, pero sé que nada podrá ser, que acabó todo mucho antes de que pudiese comenzar, porque nos quitaron la libertad, acabaron por nosotras nuestra lucha.
Y yo, ¿quién soy yo? Soy Agnes, una rapaza de trece años que nació en un rinconciño muy pequeño del mundo, un rinconciño entre montañas altísimas que, en invierno, se llenan de nieve. Nací en una provincia de un pequeño país lleno de leyendas y de hermosísimas canciones, un país que habla una lengua despreciada por la misma gente que la habla, una lengua hermosa en la que se escribieron poesías muy antiguas que hablaban del amor escondido. Nací en una tierra acariciada por el mar, vigilada por millones de árboles que están aquí desde hace muchos años. Nací en una tierra fértil que da tanta vida que sería imposible recogerla toda en una eternidad. Soy parte de un pequeño mundo que para mí será siempre el mundo más grande, el único mundo para mí habitable. En mi memoria resuena el nombre de la ciudad más bonita del mundo, Ourense, en la que, alguna vez, soñé poder estudiar alguna carrera que me permitiese tener más conocimientos; mas yo siempre supe que quería morir de viejeciña aquí, en estas eras que desde siempre cultivó mi familia, en esa casiña que tiene la lareira más antigua de la aldea... Mi aldea está en las montañas de Ourense. Queda incomunicada en invierno, aunque, en el resto del año, es muy difícil llegar hasta ella porque la carretera más cercana se encuentra a dos kilómetros como mínimo de aquí y así va a ser siempre.
Soy Agnes y sé que vine al mundo para saber qué es vivir de verdad. No puedo seguir en este mundo porque me van a quitar la vida. No me condenaron a muerte por ningún delito. Me condenaron a morir lejos de aquí sin que nadie tenga que quitarme la vida. Conozco la tristeza más honda, conozco también la morriña, pues la sentí aunque no me hubiese marchado nunca de aquí. La sentí en la música, en las historias de quienes se fueron lejos, la sentí en los colores del ocaso y en el murmullo del agua. Sé que la morriña puede devenir en una enfermedad si se calla, si se intenta silenciar, y será lo que a mí me ocurrirá cuando me arranquen de este lugar. Sé que piensan que no conozco esa verdad, pero la conozco tan bien como mi propia existencia. No voy a estudiar lejos, pues no tendré futuro lejos de aquí, alejada de lo que mejor conozco.
Y, como decía mi querida Rosalía de Castro: “adiós ríos, adiós fontes, adiós regatos pequenos, adiós vista dos meus ollos, non sei cando nos veremos. Miña terra, miña terra, terra onde me criei, hortiña que quero tanto, figueiriñas que plantei, prados, ríos, arboredas, pinares que move o vento, paxariños piadores, casiña do meu contento... Muíño dos castañares, noites claras de luar, campaniñas timbradoras da igrexiña do lugar, amoriños das silveiras que eu lle daba ao meu amor, caminiños entre o millo, adiós para sempre adiós. Adiós gloria, adiós contento, deixo a casa onde nascín, deixo a aldea que coñezo por un mundo que non vin.”
Y adiós para siempre porque yo misma me marcho antes de que me alejen de aquí. Esa canción seguramente estaría en los labios de un emigrante que marchaba lejos de la tierra buscando una vida mejor (no sé qué vida mejor puede haber lejos de aquí), pero mi alma la canta porque también me despido de la vida y la vida es para mí todo lo que van nombrando esos versos que siempre me hicieron llorar.
Termina mi ocaso eterno, acaban los instantes de mi vivir. Aquí, este día se fue entre lágrimas heladas y punzantes que me rasgan la piel de las mejillas, que llegan a mi corazón ya convertidas en un cuchillo que me destroza el alma. Lejos de todo quedaron ya mis sueños y mi esperanza, pero moriré feliz porque acabará todo aquí, en este lugar que es mi único hogar. Si estoy loca, que nadie me cure de esta insania que me hace amar con tanta fuerza.
Aquí escribiré una carta para mi madre, para que sepa lo que sentía antes de marcharme para siempre:

Querida madreciña mía:
Te escribo esta carta como un adiós. Quiero decirte hasta lueguiño, hasta pronto, pero tu vida va a durar mucho más que la mía, seguro. Estoy convencida de que volveremos a vernos en la muerte, pero tampoco puedo asegurarlo. Nada es seguro ahora mismo. Ni tan siquiera estoy convencida de que pueda deciros adiós. No sé si leerás estas palabras algún día. Yo quiero pensar que sí, que, limpiando u ordenando mi cuarto, encontrarás algún día mi diario y podrás sumergirte en todo lo que pensaba y sentía. Llevo muchos años callando mis sentimientos más profundos porque sé que no es sencillo entenderlos, pero aquí siempre fui sincera.
Te escribo porque no soy capaz de decirte todo esto que quiero decirte mirándote a los ojos. No me sale la voz desde hace muchas semanas e incluso meses. Hace muchos meses que siento que no hablo igual ya, que mi voz ha perdido volumen y que no suena. No puedo cantar porque cada canción se me queda atascada en la garganta, porque tengo por dentro de mí una tristeza que devora todas mis palabras y que se alimenta de mi voz. Esta tristeza nació cuando supe que tú pretendías alejarme de éste mi hogar. Es mi hogar, madreciña. ¿Por qué quieres separarme de lo que realmente conozco y amo? Sé que no podrás contestar a estas preguntas cuando leas estas palabras, pero, igualmente, yo quiero preguntártelo porque no puedo guardar por más tiempo estas preguntas en mí. ¿Qué futuro crees que puedo tener lejos de mi tierra? Pero no existe ese futuro para mí. Yo voy a hacer que no exista más futuro para mí. Me marcharé a la muerte con este pasado que no cambiaría por nada y con estos pedazos de presente en los que veo la realidad tal como todos querían que la viese.
Algún día, cuando volvamos a vernos en la muerte, entonces podrás entender lo hondo que fue siempre mi amor, amor a todo, a la tierra, a los animales que formaron parte de nuestra familia, a los vecinos, a todo lo que siempre fue mi mundo, y podré explicarte por qué preferí la muerte antes que el alejamiento, antes que vivir lejos. Suficientes emigrantes gallegos hay ya en la tierra, ¿no crees? No quiero llevar tanta tristeza fuera de Galicia. Prefiero que todo acabe, madre.
Te quiero mucho, eso siempre ha sido así, te quiero porque eres mi madre, porque, a pesar de no entenderme en muchas ocasiones, siempre luchaste por mí, siempre me diste lo mejor, siempre cuidaste de mi vida, siempre fuiste un angeliño para mí, mi madre, la mujer que me besaba en la frente antes de dormir, que me explicaba  cuentos antiguos cuando tenía miedo a las pesadillas, que me cantaba cuando estaba tristiña, que me enseñó a labrar la tierra, a segar, a mallar, a sachar el trigo... a vendimiar incluso, la que me enseñó el valor de la comida más sencilla, a hacer potajes deliciosos, a tejer ropiña también sencilla que me pudiese proteger del frío del invierno, la que me enseñó a encender la lareira y a cuidar de los animales. Te quiero porque llevo mucho de ti en mí y sé que ahora estás equivocada. Piensas que lo mejor para mí está fuera de este mundo. Quieres que estudie para que sea alguien de provecho en la vida, pero yo sé que ésa no es la intención que tienes conmigo. No puedo guardarte rencor por eso porque conozco lo que sientes de verdad. Tú nunca me alejarías de tu lado. Te obligan a hacerlo las convenciones sociales que tanto nos ahogan y lo que dirán. No puedo estar enfadada contigo porque sólo siento tristeza y decepción, pero estoy decepcionada con la vida, no contigo.
Y aquí te doy mi adiós, un adiós que tal vez sea eterno, pero yo quiero creer que será un hasta lueguiño porque quiero volver a verte en otra vida.
Tu hija que te quiere,
Agnes.


viernes, 6 de septiembre de 2019

DIARIO DE ARTEMISA: DOMINGO, 25 DE AGOSTO DE 2019


domingo, 25 de agosto de 2019
Hace un mes que no escribo, y no ha sido por falta de ganas. Bastantes han sido los momentos en los que he ansiado sentarme enfrente del ordenador para convertir en palabras lo que he vivido, lo que pienso y siento. Hace un mes que no me digno escribir sobre mi vida porque, en realidad, apenas he tenido tiempo para ello. Hemos vivido unos días muy intensos en los que casi no había momentos vacíos.
Mañana terminan nuestras vacaciones. La última vez que escribí, contaba que me sentía ofendida con Agnes porque ella había decidido pasar en Santiago dos días seguidos y creo recordar que me debatía entre vivir con ella las fiestas de Galicia o quedarme en casa, ignorando esas leves ansias de compartir con ella unos momentos tan importantes. Al final sí fui a Santiago el jueves por la mañana. Agnes me convenció de que fuese olvidando todo lo que me detenía y mi hermana también colaboró muchísimo en que dejase atrás todas esas emociones opresoras que me impedían disfrutar de la vida con Agnes. Me costó, pero al final sí me digné coger un tren en Ourense para ir junto a ella. El miércoles por la noche, Agnes me envió un mensaje de voz contándome que estaba pasándoselo en grande y también suplicándome que, al día siguiente, fuese junto a ella. Insistió en que me echaba de menos y que nada era lo mismo sin mí.
En cuanto estuve a su lado, me di cuenta de que no me arrepentía en absoluto de haber ido a Santiago. Agnes estaba radiante. Sí es cierto que llevaba no sé cuánto alcohol encima, pero estaba bellísima, pese a no haber dormido nada aquella noche, pese a llevar despierta más de 24 horas, disfrutando de una fiesta que parecía interminable, pese a haber vivido tanta tensión y nervios por tener que tocar y cantar delante de tanta gente. No la vi cantar el Himno de Galicia en Ourense y eso sé que se le ha quedado clavado en lo más profundo del alma, pero nunca me ha dicho que me guarde rencor por ello. No podía ir porque trabajaba, pero sé que Silvia me habría permitido ir a verla si se lo hubiese pedido. No obstante, ese miércoles 24 todavía estaba algo resentida sin motivo. Yo era la única que se dedicaba a buscar excusas que justificasen mi mal humor y por qué sentía esas emociones tan dañinas que a Agnes le hacían tanto daño. Estaba celosa de una Lúa que lleva muerta casi un año, estaba celosa de todas las amigas que Agnes tiene y con las que comparte tanto, estaba celosa hasta de la ciudad de Ourense y todo aquello me impedía apreciar la cantidad de bendiciones que llena mi vida. Es cierto que Agnes es muy especial y profunda, que experimenta sentimientos muy intensos que la vuelven frágil, pero también es verdad que es una mujer maravillosa que no sabe guardarle rencor a nadie. Yo le dije cosas muy duras esa semana, antes de que fuese a Santiago, y ella nunca me ha echado en cara todo aquello que le dije; al contrario, ella siempre me acogió a su lado en todo momento, me hizo vivir con ella todas esas cosas que a ella le hacen sentir tanto. Nunca me ha dado de lado, nunca me ha hecho el vacío, siempre ha intentado que participe con ella en cada fiesta a la que acude. He sido yo la amargada, la que se ha negado a disfrutar con ella de la alegría de la vida.
Sin embargo, ahora todo eso queda muy atrás y queda atrás sobre todo después de todas las cosas bonitas e intensas que hemos vivido estas dos semanas. Llevamos ya dos semanas de vacaciones, pero ya mañana tenemos que volver al trabajo. No me apetece para nada volver a trabajar, pero Agnes sí tiene ganas de volver a la cafetería. Es más, está deseando tramitar todo lo necesario para convertirse en la dueña de la cafetería. Silvia ya está arreglando todos los papeles para hacer eso posible. Yo, en cambio, con el tema de la herboristería que quiero abrir en Ourense estoy algo atascada porque, al contrario de lo que pensaba, ahora ya no me motiva tanto abrir una tienda yo sola. Lo haría yo sola porque, definitivamente, mi hermana se niega a venir a vivir a Galicia. Incluso me confesó la semana pasada que Gabriel y ella estaban planificando vivir juntos en Manresa. A Gabriel no le importa dejarlo todo e irse para allá, pues dice que está ya cansado de vivir toda la vida aquí (eso Agnes no lo logra entender) y quiere un cambio. Ambos piensan que les irá mucho mejor en Manresa y Gabriel ya lo está tramitando todo para pedir un traslado.
Yo tampoco entiendo por qué mi hermana se niega tan rotundamente a vivir aquí conmigo. Ha intentado convencerme de que no hay ningún problema en que ella viva en Cataluña y yo aquí con Agnes, ha alegado miles de veces delante de Agnes y de mí que cada persona ha de tener la vida que quiere donde quiere y que no vamos a perdernos por vivir a mil kilómetros; pero yo no me conformo con esas palabras y esos razonamientos me parecen absurdos. También es verdad que no puedo obligar a mi hermana a que viva aquí si ella está tan bien allí en Cataluña, pero me duele que me haya mentido, que me haya hecho sentir ilusiones por algo que nunca va a ocurrir y que juegue tan fácilmente con mis esperanzas. Sinceramente, me he desmotivado muchísimo por culpa de mi hermana. Con ella, siento que todo habría sido más fácil e incluso posible, sencillamente posible; pero ahora ya todo lo que yo soñaba hacer queda muy lejos. Es como si hubiese tenido esos pensamientos y esos deseos en otra vida. Ahora me encuentro totalmente pasiva, sin ganas de nada, sin ganas de esperar nada, sólo de disfrutar de la vida con Agnes. Es muy duro trabajar en la cafetería, es cierto, pero estoy segura de que no me tendré que pasar toda la vida allí. Seguramente podré buscar alguna manera de encontrar el trabajo que de verdad me llene. Lo que me llena de trabajar en la cafetería es trabajar junto a Agnes, nada más. Me desesperan los clientes (sobre todo si son niños o personas mayores), pierdo la paciencia enseguida y soy muy olvidadiza. Agnes, en cambio, apenas tiene que apuntar en la libretita que lleva las comandas. Se acuerda enseguida de todo. Yo, en cambio, soy la que olvida, la que mezcla comandas, la que pone cafés con leche de máquina cuando me los han pedido descafeinados de sobre, soy la que pone un cruasán normal cuando me han pedido una napolitana de chocolate y soy la que se olvida de cobrar los zumos de naranja. Hay días en los que Agnes se ríe conmigo de lo torpe que llego a ser, pero, otras veces, Agnes me pide que esté más atenta, sobre todo cuando hay más clientela y, ahora que ha llegado el verano y la gente pide tantos helados, me desespero cuando no se deciden ni a tiros por un sabor y tengo que estar esperando con la cuchara en la mano a que escojan alguno de los veinte sabores que tenemos en la barra. Agnes, en cambio, es más ágil en ese sentido y, en vez de quedarse esperando a que la gente se decida, lo que hace es preguntarles si quieren probar alguno de ellos para salir de dudas. La clientela quiere mucho a Agnes y enseguida se encariña con ella. Es la que se lleva más propinas. Yo, en cambio, noto que le pongo nerviosa a la gente y también he advertido que las personas que nos conocen ponen una cara rara cuando se enteran de que las voy a atender yo. Cuando trabajaba en el instituto, en cambio, los alumnos y los demás profesores me querían y me respetaban porque veían lo amable que yo era y cuánto me esmeraba por hacer mi trabajo lo mejor posible. En la cafetería me siento inútil y muy torpe. Por eso, no duraré mucho más tiempo allí, por eso, hace meses, empecé a enviar mi currículum a algunas escuelas concertadas para poder trabajar de nuevo de lo que yo he estudiado. Agnes no sabe que ya tengo programadas algunas entrevistas. No es seguro que pueda trabajar en alguna de esas escuelas, pero por intentarlo no pierdo nada. Estoy deseando volver a ejercer mi profesión y me arrepiento muchísimo de no haberme presentado a las oposiciones de educación que se convocaron este año. Le doy la razón a mi hermana cuando me insultaba diciéndome que era tonta.
Ahora, sin embargo, prefiero hablar de las vacaciones que hemos vivido las tres (y los cuatro desde que Gabriel se unió a nosotras). Hemos estado muy a gusto todos, hemos visitado sitios preciosos de Galicia que yo todavía no conocía y mi hermana ha sido muy feliz con nosotros estos días; lo cual me hacía creer que cada vez estaba más convencida de vivir aquí en Galicia. Con Gabriel la veo tan bien... Pensaba que se acabaría esa relación, pero estos días les han servido a los dos para unirse más, para saber que están hechos el uno para el otro. Creo que es el amor de la vida de mi hermana. A mí me gusta mucho verlos juntos, reír juntos, hablar de cualquier cosa, compartir pensamientos e impresiones. Mi hermana me ha confesado que siente envidia de la relación de Agnes y mía, pero ella también puede mantener una relación preciosa con Gabriel si la cuida.
Hemos hecho un recorrido muy completo por Galicia. Hemos estado en varias villas de Ourense, en la provincia de Coruña, de Lugo y también hemos estado en Pontevedra. Con el coche de Gabriel, hemos ido a sitios paradisíacos en los que parecía que no existiese el tiempo, en los que nos sentíamos apartados de la realidad. He sido muy feliz con Agnes y también con mi hermana, pero sobre todo con Agnes. Parecíamos dos adolescentes enamoradas buscando momentos en los que nadie nos mirase para darnos besos, para abrazarnos y decirnos cuán felices nos sentíamos. Me parecía que habíamos vuelto atrás, que de nuevo tenía a mi lado a la Agnes locamente enamorada a la que le daba vergüenza decirme que me quería mirándome a los ojos; pero, en realidad, yo nunca he dejado de tener a mi lado a esa mujer que tanto me hace perder la noción de mí misma y del tiempo. Agnes saca algo de mí que yo no sé que tengo en mi interior hasta que ella me besa, me abraza o me acaricia, hasta que me susurra en el oído con su dulcísima y hermosa voz... Hay algo que Agnes tiene que me descontrola, que me enloquece, que me hace desear que el tiempo se pare. Estoy tan enamorada de ella que no me domino cuando la tengo entre mis brazos, pero también cuando la veo caminar a mi lado, cuando la veo observar su entorno con tanta fascinación, cuando la veo sonreír, cuando la oigo cantar... Ella me ha demostrado sin cesar que también le arranco la cordura, que me ama con todo su corazón, a pesar de que yo no soy el único amor de su vida. Yo no soy la única mujer a la que ha amado. Desconocía por completo que había habido otra antes que yo, pero parece que eso ya no importe. Agnes nunca me habló de lo que ocurrió entre Lúa y ella porque le dolía profundamente recordar que fue precisamente ese amor el motivo que su madre encontró para alejarla de Galicia y entiendo que le costase hablarme de ello después de todo lo que sucedió. No es agradable recordar algo tan bonito que, sin embargo, fue la causa de lo que más la hirió en su vida. Tenía que aceptar todo aquello para poder contarlo. Ahora ya no me oculta nada más. Estos días también nos han servido a nosotras para olvidar todo aquello que aún nos hería, para reencontrarnos con todo nuestro ser, para saber que, después de todo lo que hemos vivido, todavía nos amamos con locura y sin fin. El amor que Agnes sintió siempre por Lúa no disminuye el que siente por mí. Además, no ha dejado de recordarme, en todos estos días, en todos esos momentos en los que yo sentía dudas, que nos casaremos dentro de dos meses. Estamos preparando nuestra sencilla boda desde hace meses, pero a mí se me olvida que ella va a casarse conmigo porque me ama. Cuando recuerdo que nos casaremos, siento unos inmensos nervios recorriéndome el cuerpo y el alma. Será una boda muy sencilla a la que acudirán las personas que conocemos de verdad, aunque también vendrán las amigas de Agnes y seguramente se encargarán de tocar con ella la música que adornará esos momentos tan bonitos. Mi hermana dice que ella también vendrá. Qué bien. Menos mal que puede venir.
Agnes dice que, en septiembre, nuestra vida va a cambiar mucho, pero yo no sé por qué tiene esa intuición si lo único que va a pasar es que ella, a partir de entonces, tendrá más obligaciones en la cafetería, pero está muy ilusionada con la llegada de ese mes que a mí también me hacía sentir mucha ilusión cuando trabajaba como profesora. Ahora me parece un mes más, pero Agnes dice que va a ser un comienzo para las dos.
Hoy volvimos de la aldea, que estuvimos allí desde el miércoles. Hace muchísimo calor. Por poco, en la aldea no llegamos a los cuarenta grados. No se podía hacer nada y por las noches apenas refrescaba, pero a partir de mañana ya llueve y van a bajar un poco las temperaturas. En cambio, los días que mi hermana estuvo aquí, hizo un tiempo muy bueno, no hizo calor, incluso hizo mucho fresquito en Ourense y sobre todo en Santiago. Mi hermana estaba muy contenta con ese clima porque allí en Manresa, los días previos a venir a Galicia, estaban asándose de calor.
Me gustaría sentir la ilusión que a Agnes le llena toda el alma, pero me cuesta mucho. Ella sabe que estoy algo decaída y me entiende. No me pide que intente estar animada porque ella sabe muy bien que, cuando no podemos estar alegres, no nos podemos forzar a estarlo y me entiende también porque ella había creído como yo que mi hermana vendría a vivir a Galicia y también se decepcionó mucho cuando supo que mi hermana ya no pensaba en ese proyecto. No obstante, lo que también me ocurre es que, incomprensiblemente, siento nostalgia por la vida que llevábamos Agnes y yo en Barcelona. Es cierto que ella no estaba bien, que le costaba mantenerse estable, pero teníamos muchísimas cosas buenas, sobre todo yo, es verdad. Echo de menos los rituales que celebrábamos con la gente del templo de la Diosa. Aquí me siento más lejos de mi religión. Sí hay personas que creen como nosotras, pero apenas acudimos a los rituales que celebran. No sé por qué no vamos, pero es que no me motiva ir. No las conozco tanto y sé que ésa no es una excusa. A la gente del templo de Barcelona tampoco la conocía, pero es que, las veces que hemos quedado con ellas, no he conseguido conectar del todo. Algunas de las mujeres que forman parte de ese grupo están en Iauga y Agnes sí se lleva excelentemente bien con ellas. Yo me llevo bien con alguna de ellas, pero me cuesta abrirme a ellas. No sé por qué me pasa eso si reconozco que son muy simpáticas y sensibles, como yo, pero me cuesta abrirme a la gente y creo que eso me ocurre porque no me siento del todo bien conmigo misma. Espero que pueda solucionar estas cositas que me ocurren.
Creo que ya dejaré de escribir. Tengo que ayudar a Agnes a limpiar la casa, a poner lavadoras, a hacer la cena y la comida de mañana... No volvemos a nuestra casa desde hace dos semanas y eso se nota.


domingo, 1 de septiembre de 2019

DIARIO DE AGNES: VENRES, 9 DE AGOSTO DE 2019


Venres, 9 de agosto de 2019
Paréceme estrañísimo pensar que, hai un ano, nin tan sequera sabía se podería construír eiquí unha nova vida. Aboiaba nunha incerteza que ninguén, agás Lúa, xaora, se atrevía a esvaecer. Non atopaba respostas en ningures e custábame moito intuír o que podía ocorrer. A vida parecíame un río de augas turbias que esvaraba por unha pendente chea de rochas agresivas e, asemade, sentíame mergullada nunha fermosa realidade feita de temperanza e sensacións doces, malia vivirmos Artemisa e máis eu momentos tan tensos. A nosa relación pasou por dificultades moi perigosas que estiveron a piques de destruíla para sempre, pero soubemos reconstruírmos o noso presente a pesar da dor e da desesperación. Agora estamos eiquí ambas as dúas e a min paréceme que vivimos nun soño que nunca se vai converter en realidade porque a realidade, á fin, virou nun soño máxico. Pouquiñas veces a mesma realidade se asemellou tanto a un soño como se asemella agora. Nin tan sequera nos soños podemos ser tan felices. Nos soños que temos nas noites, aparecen imaxes mesturadas con sensacións que despois non sabemos explicar con verbas. Emporiso, cústame tanto entender por que comparamos decotío a realidade cos soños se nos soños non aparece nunca unha realidade tan fermosa e, no caso de que si apareza, os momentos que dura esta realidade son efémeros. Mesmo nos soños temos a consciencia de que iso non é real, sabemos que estamos soñando. Máis ben, cando a vida é tan bonita, comparámola cos soños que sempre tivemos na vixilia; eses soños que nos separan da crueldade do presente e nos levan lonxe, alá a ese mundo no que é posíbel o que tanto desexamos. Agora é cando sinto que a vida é vida. Vivimos ás présas, ás veces, sen case darlles importancia ás cousas que nos ocorren, pero, de súpeto, somos conscientes de canto valor ten cada momento que forma os nosos días.
Hoxe comezaron as nosas vacacións. Artemisa e máis eu temos dúas semanas de vacacións. Silvia quedará na cafetaría (a que agora é, máis ben, unha xeadaría) e, despois, dentro de dúas semanas, nós voltaremos e ela poderá marchar de vacacións.
No setembro, xa comezaremos a levar a cabo todos os trámites precisos para que eu me converta na dona da cafetaría. No setembro, vai mudar todo e sinto moita ilusión por todo o que nos vaia vir porque intúo que a nosa vida se vai encher de bendicións.
Agora nos agarda por diante un senfín de experiencias moi bonitas porque mañá chegará Casandra a Santiago e reencontrarémonos con ela alí, en Santiago, á tarde. Artemisa non me deixa de dicir que ten moitísimas ganas de ver á súa irmá e Casandra díxolle que ela tiña ganas de vernos a ambas as dúas. Temos planificado un percorrido por distintos recunchos de Galiza que Casandra aínda non coñece e sei que imos pasar uns días moi bonitos e cheos de maxia. Casandra díxolle onte a Artemisa que nós eramos as persoas coas que mellor se entendía e que devecía por falar connosco durante horas porque coincidimos na maneira de pensar, moitas veces, e ela identifícase moito coa nosa maneira de sentir. Agora que as cousas lle van mellor no tocante á súa saúde, o seu carácter volve ser o de sempre. De novo, á fin, é esa muller chea de enerxía e de ganas de vivir con harmonía que tan ben me acaeu sempre. Con ela eu mantiven conversacións moi bonitas que, malia non estaren feitas de moitas verbas, si eran profundas e nunca poderei esquecer todo o que ela fixo por min. Axudoume moitísimo e non sei se lle devolvín todo o que ela me deu. E digo que presinto que no setembro vai mudar moito a nosa vida porque Casandra lle dixo hai pouco a Artemisa que estaba pensando moi seriamente na posibilidade de vir vivir eiquí a Ourense e abrir con ela esa herboristaría que Artemisa quere abrir. A min gustaríame moitísimo que Casandra vivise eiquí en Ourense connosco ou en Lugo, pero que vivise preto da súa irmá, quen a bota moitísimo en falla. Artemisa sentiríase menos soíña. Sei que se sente soa.
Estarei máis de dúas semanas sen escribir porque penso esquecer de todas as obrigas que eu mesma me impoño, obrigas que, non obstante, me enche moito facer. Non me custa ren escribir, pero vou darme un descansiño. Por iso, para despedirme da escrita, transcribirei un día do diario que eu escribía cando era adolescente. É o que máis me apetece transcribir agora. Fixen un gran esforzo por corrixir minimamente a maneira como escribía porque empregaba unha linguaxe totalmente dialectal (e moi fermosa, por certo), facía moitísimas contraccións e, malia non corrixir a miña expresión, si corrixín a ortografía, que me parece fermosa, pero, para alguén que non coñece tan ben a lingua galega coma Artemisa, sería inintelixíbel. Sei que as seguintes verbas serán moi tristes, pero tamén me gusta ler todo isto porque o que escribía reflicte perfectamente o remuíño de emocións que tiña por dentro. Pregúntome como daquela non entolecín sentindo esa desesperación, ese medo, esa inmensa tristura.
Son verbas que describen un estado ao que comecei a chegar moitísimas veces tempo despois; un estado nunca sentido antes, no que nunca estiven antes. Non escribín durante meses porque era incapaz de nomear o que vivía, porque vivía tentándome teimar a calquera intre co desexo de volvelo unha vida enteira. Como podía caber tanto medo e tanta tristura na ialma dunha adolescente, dunha persoa tan nova? En que momento deixei definitivamente atrás a nenez? Algunha vez fun cativa de verdade? Ás veces, dou en pensar que, en realidade, eu nunca fun nena. Dende que era moi cativiña, tiven moita consciencia do que vivía. Parecerá moi estraño e, para algunhas persoas, é mesmo incomprensíbel, pero é a máis absoluta verdade. A sensación da realidade e de consciencia que teño agora aseméllase moitísimo á que tiña cando nin tan sequera cumprira catro anos. Eu lémbrome sempre valorándoo todo con moita claridade, sabendo perfectamente que había de dicir en cada momento, que había de calar, que debía de pensar. Entendía as cousas cando as persoas da miña contorna pensaban que eu non me decataba de ren e que non sabía ren, pero si sabía, sabía mesmo máis que ninguén, porque sempre puiden ver e sentir máis alá dunha mirada, dunha verba, souben interpretar os silencios que mantiñan as persoas cando non querían falar, vin máis alá dun solpor, sentín plenamente un momento do día con todos os seus matices. Tiven na miña ialma o principio de moitas das certezas que, despois, foron desenvolvéndose no meu ser, construíndome como persoa. Souben sempre onde estaba o meu posto no mundo, seica porque, vida tras vida, sempre renacín eiquí en Galiza e morrín sempre sabendo que voltaría á miña terra, que o meu destino seguiría fluíndo eiquí, neste recuncho do mundo que para min sempre foi o mundo enteiro. Miña avoa era a única persoa que me entendía ben e que nunca pensou ren malo de min por ser así. Faloume sempre coma se eu non fose unha cativa, senón unha adolescente que madurara moi cedo. Falábame con claridade, nunca me quixo agochar as cousas tristes da vida, senón que me falaba delas facéndome entender que eran parte da vida, aínda que non era preciso que o fixese, pois eu sabíao, sabía que a vida tiña máis tristura que ledicia. Así o sentía eu, que a vida era tristura, era esforzo, era pobreza, era non ter practicamente ren e sentir que o tiñamos todo con tan só vivir. O feito de estarmos vivos xa era un motivo para pensar que o tiñamos todo, malia sermos pobres, porque eu sempre fun moi pobre, miña nai e máis eu fomos pobres dende que o meu pai nos abandonou para viaxar a Arxentina para reencontrarse cos seus pais, os meus avós paternos, aos que nunca coñecín porque sempre viviron alí. Meu pai non se fora con eles cando eles inmigraron, antes de que eu nacese, xaora, había moito tempo que marcharan cando eu nacín, porque o meu avó paterno fuxiu da ditadura. Non quería vivir nun mundo tan oprimido, tan falto de liberdade, e por iso procurou a liberdade noutra parte, a milleiros de quilómetros do seu verdadeiro fogar, pero o meu pai non puido marchar con eles porque xa deixara embarazada á miña nai e non estaría ben visto que a abandonase. Abandonouna cando ela xa me tivo, cando eu medrei abondo para lembralo, para ter creados na miña memoria algúns recordos nos que el me ensinaba a entender o noso pequeno mundo. Foise antes de que eu o quixese demasiado. Apenas comezara a querelo cando el nos deixou e, dende aquela, fomos a familia máis pobre da aldeíña. Non tiñamos practicamente ren, só roupa remendada, comida que moitas veces comiamos xa podrecida, pois nunca nos atrevemos a pedir axuda aos veciños. Eles ofrecíannos axuda sen que nós tivésemos que pedila, só porque se daban de conta de que non comiamos case. Non tiven libros propios, só os dos rapaces que non os precisaban, libros en castelán, xaora, porque daquela aínda seguiamos traballando cos libros antigos. A pandeireta que teño dende sempre era a da miña avoa e moitas das cousas que tiña traíamas Lúa de Ourense. Ela sempre me fixo moitos agasallos sen que ninguén llo tivese que pedir. A min dábame moitísima vergonza que me fixese agasallos e, moitas veces, ela tívomos que agochar no meu cuarto para que os aceptase, porque non os aceptaba. Cría que non o merecía ou seica pensase que non precisaba ren que custase tantos cartos. Non obstante, nunca fun quen de rexeitar os libros que ela me traía de Ourense, eses libros en galego que tanto me gustaba ler, eses autores que escribían verbo a nosa terra dende tan lonxe, exiliados nun mundo alleo, lembrando a nosa terra con tanta claridade e agarimo.
Miña avoa díxome en moitas ocasións: “tes sorte, filliña, de non ter nacido nin vivido cando a guerra nin a posguerra. Agora hai pobreza, pero daquela era todo moito peor. Non se podía falar en galego e estarrecéronnos tanto que nin na casa nos atreviamos a falalo. Só se podía falar en castelán, mais, nesta pequena aldeíña, quen se fixaría se falabamos en galego ou en castelán? Eu tentei moitas veces procurar unha nova vida noutro lugar co teu avó, emporiso viaxamos tanto a Inglaterra e a outros países arriscándonos a que non nos acollesen en ningures, pero sempre acabamos voltando á terra porque eiquí, malia sermos pobres materialmente falando, animicamente eramos ricos porque este era o noso lugar, eiquí tiñamos o noso fogar, eiquí podiamos ser nós mesmos sen ter que aprender outra lingua. Túa nai xa medrara abondo para saberse coidar ela soa, pero a min doíame no corazón deixala soa co teu pai, contigo tan pequerrechiña que aínda eras, e acababamos voltando porque a dor de estar lonxe era moito máis fonda cá pobreza.”
E cantas veces lembrei desas verbas cando eu me sentía fóra do mundo enteiro por non estar na miña terra, que pobre me sentía. Cando vivía con Artemisa en Barcelona, materialmente tiña moitísimas máis cousas que cando vivía na miña terra, pero sentíame baleira porque a ialma ten máis forza có corpo. O que temos na ialma é máis intenso. O material non tira a pobreza. Mesmo dá máis pobreza porque enfocamos nas cousas materiais ese desexo de encher a nosa ialma e cada vez queremos máis, pois, a medida que conseguimos novas cousas, dámonos de conta de que non é abondo e por iso sempre buscamos máis e máis... e non ten fin.
E, sen alongarme máis, transcribo axiña o que escribín cando cumprira xa trece anos... cando xa cada vez me restaban menos días para estar na miña terra:

Domingo, 10 de decembro de 1989:
A aldeíña está cuberta de neve toda. Nevou durante toda a noite. Eiquí agora parece que non haxa máis vida. Quedamos lonxe do mundo cando neva. O silencio que mora nos bosques faise máis fundo. Non se oe ren. Nin tan sequera as folerpas fan ruído ao caeren á terra, ao pousaren nas pólas das árbores e do ceo tamén neva silencio. Son tan silandeiras as noites que mesmo me pon medo respirar por se o son da miña respiración creba algo importante no mundo ou esperta á terra do sono que dorme. Non quero molestar a ninguén coa miña presenza nin cos meus sentimentos. Prefiro agocharme nalgún lugar no que ninguén me poida atopar para poder chorar durante horas sen que ninguén tente reter as miñas bágoas. Agora si estou certa de que a miña vida se vai esvaecer dentro de moi pouco. Levo meses intuíndo que miña nai ten pensado para min un futuro lonxe de eiquí. Lonxe de eiquí. Como se lle ocorre pensar que eu podo ser eu lonxe de eiquí? Levo semanas espertando estarrecida de pesadelos que me esnaquizan a ialma e que me fan sentir un medo que me afoga. Soño que corro perdida fuxindo de algo que me quere atrapar para facerme dano, para cortarme cun inmenso coitelo a miña pel toda e facerme feridas profundas para quitarme o sangue, para volver po o meu corpo. E fuxo porque ouzo unha voz horríbel que me berra, en castelán, verbas que me asustan, botándome ameazas como que vai destruír o meu mundo e tamén que me vai matar, vai matar aos meus seres queridos, e eu non poderei facer ren para evitalo. Tamén soño que alguén me ten atada a unha inmensa cadea cuns ferros que se me cravan nos brazos, na cintura, nas pernas, e que me impiden moverme. Alguén me golpea cunha madeira enorme nas costas namentres me pide a berros que lle confese con quen estiven bicándome na noite das festas da miña aldea, pero eu non quero dicir o seu nome porque non quero que lle fagan dano, pero entón descubro diante miña unha fiestra pola que vexo camiñar ás persoas que quero. Camiña miña nai seguida de Lúa e, cando Lúa se detén para ollarme, alguén a apunta cunha pistola. Entón eu chámoa para avisala e o ser que me está a pegar interpreta que dixen o nome da persoa coa que estiven aquela noite e sae correndo a buscar a Lúa. Non podo evitar que a desfagan a golpes e eu non deixo de berrar o seu nome notando que a miña desesperación racha a miña voz. E, en todos eses pesadelos, eu sinto que non estou en Galiza. Áchome nun cuarto pequeno cheo de po e lixo no que cheire a esterco, no que non hai ren máis que mobles rotos e esquecidos, paredes con fendas profundas nas que vive un feixe de bechos enormes que fan ruídos estarrecedores... e non podo lembrar máis deses pesadelos porque a miña mente se encarga de borralos cando esperto.
E levo días sen ter fame. Non podo comer. Sinto que algo se me puxo na gorxa e que a comida non me pasa, sinto que afogarei se a tento tragar. Miña nai dime que estou doente, que nunca me viu así... pero eu non sei que dicirlle.
Paréceme que queda noutra vida a derradeira vez que vin a Lúa. Sei que foi a derradeira vez que nos vimos porque miña nai non sei que vai facer comigo, pero sei que me arrincará do meu fogar antes de que poida planificar algunha maneira de agocharme para que iso non ocorra. Non podo imaxinar como vivirei se non estou eiquí. Eu non nacín para estar noutro lugar fóra de Galiza, non sei falar ben ningunha lingua que non sexa o galego. En castelán exprésome moi mal porque o meu acento volve inintelixíbeis as verbas que tento pronunciar nesa lingua na que nunca se expresaron nin os meus sentimentos nin os meus pensamentos. Ademais, eu non quero coñecer ren que non teña que ver coa miña terra. Eu nacín para estar eiquí coa miña xente, coas miñas leiras, cos meus animais, coa música deste lugar, cos nosos costumes... Que vou ser se me afastan do meu fogar? Non o podo imaxinar. Non serei ren, ren, se me afastan de eiquí. E non quero que o fagan, non quero. E a única doenza que teño chámase tristura porque non podo aturar a posibilidade de que me arreden do único que amo. Tamén teño unha doenza que se chama amor, amor a alguén a quen non me deixan amar; pero son quen de calar este amor se... se me prometen que nunca tentarán afastarme de Galiza. Amo a Lúa, sei que o que sinto por ela é amor, pero o que sinto pola miña terra é moito máis cun amor presente, é un amor feito de moitos amores pasados, do amor que sentín por ela vida tras vida. Non podo vivir se non estou eiquí. Agora cren que estou doente, pero o que ninguén pensa é que enfermarei de verdade se me obrigan a vivir fóra de Galiza. Son quen de tirarme a vida para que ninguén me arrede da miña terra. Prefiro estar morta a seguir vivindo lonxe de eiquí. Seino moi ben. Eu nunca poderei vivir se non estou eiquí porque son coma estas árbores que medraron nesta terra e que se murcharían se as arrincasen deste chan. Son como os paxaros aos que de súpeto lles quitan o seu fogar ao queimaren un bosque. Son como un peixe que sacan da auga e que afoga porque non pode respirar. Non podo comprender como eses emigrantes foron quen de vivir lonxe de Galiza. Levaban moita tristura na súa ialma, pero eles foron capaces de construírense unha nova vida con ilusión, aínda que tamén lin que moitos deles pensaban que só regresarían cando morresen e que iso facía que a morte fose a única arenga que os empurraba a vivir porque a morte os devolvería á terra que os viu nacer. Pois a min non me terán que matar despois de afastarme de Galiza. Matareime eu antes. Penso encherme de pedras e botarme ao Miño para que as súas augas me leven e leven por Galiza toda ata o Atlántico e poderme reencontrar coa ialma de todos aqueles seres que foron felices eiquí e que as ondas levaron lonxe.
A derradeira vez que Lúa e máis eu puidemos falar, díxome que miña nai tiña planificado enviarme estudar fóra. Eu enfadeime con ela porque non podía entender por que ela sabía iso cando eu ningunha idea tiña. ¡Lúa tentoume convencer de que o único que miña nai desexaba para min era que puidese ter un futuro digno, que chegase lonxe na vida, cando precisamente quedaría detida se me arredan de eiquí e me obrigan a vivir nun lugar que me afogará, que non podo imaxinar, que seguramente me destruirá. A miña ialma converterase en po se me alonxan de eiquí. Lúa non me quería facer dano. O único que ela quería era informarme para que pensase algunha maneira de evitar que miña nai me enviase lonxe de eiquí, pero a min sentoume moi mal que me dixese iso, feriume moito que me insinuase algo tan horríbel e, lamentablemente, os derradeiros momentos que vivín con ela foron horríbeis porque eu me botei a chorar perante dela sentindo unha impotencia moi forte que me impedía falarlle con acougo. Tamén sentía que aquela era a derradeira vez que estabamos xuntas e iso facíame moitísimo dano. Queríaa bicar, pero a dor que me apertaba a ialma me impedía actuar ben, só me facía sentir ganas de chorar.
E queríalle preguntar que ía ser do noso, do que sentiamos, do que soñaramos xuntas, pero non podía. Era coma se non puidese lembrar de ningunha verba neses momentos. Lúa trataba de facerme entender que miña nai nunca me faría dano, pero eu sabía que ela me enganaba, que o único que desexaba era acougarme con mentiras porque era consciente de que metera a zoca comigo e queríao arranxar como fose; pero todo iso queda moi lonxe e non puiden volver falar con ela dende aquela. A única amiguiña que tiña na aldea marchou a Vigo porque namorou dun rapaz moi estraño que veu á aldea para vela de cando en vez e tampouco volvín falar con ela xa. Vivira con ela o derradeiro Magosto que vivirei na miña terra e seica na miña vida porque eu, despois de vivir lonxe de eiquí, non quero vivir nada máis. Non sinto nin a máis pequena curiosidade polo que me poida vir porque eu coñecín xa o mellor da vida. Sei que o mellor da vida, para min, está nestas fragas, nestas carballeiras e nestes bosques que tanto me protexeron sempre, está nesta aldea pequerrechiña á que case non chegan murmurios do resto do mundo, está nestes veciños que sempre foron a miña familia, que nolo deron todo, que sempre nos axudaron, está nas festas que dende antigo celebramos, está en aprender na escola eses coñecementos humildes que son o alicerce de todo o que poidamos aprender despois, está nesta lingua na que me expreso con tanta claridade, está neste país, que, malia ser unha comunidade autónoma, para min é un país. Non entendo por que formamos parte de España se ren temos que ver cos de Castela, cos de Madrid, cos de Andalucía... A min paréceme que eles falan outra lingua. Teñen outra maneira de ver o mundo, de ler na vida, de sentir. Eu sei que todos somos especiais polo feito de existirmos e nacermos nun recuncho antigo cheo de lendas, música e historias, pero é que sinto que Galiza forma parte doutro plano. Só Lúa entende o que digo. Cando lle falei do que penso e do que sinto, díxome que eu tiña ideas galeguistas e que, cando medrase máis, acabaría loitando pola nosa terra metida nalgún partido político, pero sinto que iso aínda está moi lonxe e, se a miña vida segue o curso que a miña nai lle quere impoñer, entón nunca vivirei algo así.
Lúa si pode vivir noutra parte do mundo. Ela fala moi ben o castelán, o francés e mailo inglés. Escoiteina falar en castelán e non parece galega cando o fala. Escoiteina falar francés porque lle pedín unha vez que me falase en francés e é que tampouco parece ela. Cando a ouzo falar en inglés, paréceme que é unha estranxeira que naceu en Escocia, alomenos, e por riba ten os cabelos roxos coma esa xente, tan vermellos coma o lume, e eses olliños verdes tan bonitos que parecen tinxidos coa cor da herba; pero, cando fala en galego, volve ser a rapaza que sempre me fascinou, pola que sempre sentín tanta admiración, pola que agardaba con tanta ilusión a chegada do verán. Agora todo iso queda atrás, sen importancia.
Paréceme que a neve soterrou todo o que vivimos. Cando tento lembrar algún deses momentos que compartimos, teño a sensación de que estou pensando en algo que a miña mente ideou. Non podo crer que tivese a sorte de que ela me amase. Ela amábame, amábame de verdade, díxomo moitas veces, e eu pensaba que ela nunca coñecería o que sentín sempre por ela; pero sabíao e sabíao porque podía ouvir a voz da miña ialma, porque podía ler nos meus ollos, porque me coñecía case que mellor que ninguén. Se miña avoa seguise vivindo, estou certa de que ela tamén tería intuído axiña o que sentía e mesmo sei que ela o entendería porque a miña avoa sempre se guiou polo corazón, sempre lle deu importancia ao que nos dicía a ialma, para ela sempre importaron máis os sentimentos cás convencións sociais. No canto, para miña nai é moito máis importante o que digan ou pensen os veciños ou o que pensen e non din... e ela non quere que eu sufra, se eu iso enténdoo, pero, se de verdade non quere que sufra, por que pensa que enviarme a estudar fóra é o mellor que pode facer por min? Lúa díxome tamén, aquela noite, que miña nai non quería que eu sempre fose pobre, que eu non tiña por que sufrir as consecuencias do abandono do meu pai, que eu merecía moito máis que ir traballar ás leiras veciñas, que vendimar noutros viñedos e gañar un xornal pequerrecho que non daba para ren... pero ela non sabe que para min o diñeiro non dá a riqueza. Eu son moito máis rica que esas persoas que teñen casas enormes e coches caros, pois teño unha ialma que sente con moita intensidade, teño unha maneira de entender as cousas que esas persoas seica nunca poderán conseguir e sobre todo síntome rica porque vivo nun lugar fermoso onde a terra fala, e son rica porque podo entender a lingua na que a terra se expresa, son rica porque coñezo un feixe de lendas que conto de memoria, porque podo cantar de seguido unha morea de cancións mesmo conseguindo que a ialba veña sen que eu teña entoado todas as cantigas que coñezo, son rica porque sei cantar e repenicar na pandeireta moito mellor que esas persoas que botan anos tentando aprender a tocar un instrumento. E son rica porque sinto que a terra me quere de verdade. A terra nunca me fixo sufrir, sempre me acolleu, mesmo cando a neve o enche todo e cando o volve todo branco, cando nos afasta do mundo enteiro. Son rica porque me podo entender cos animais, porque son quen de comprender o que eles senten, podo imaxinar o que precisan, podo estar con eles coma se fósemos os mellores amigos do mundo. Non creo que haxa maior riqueza que esta que teño. Penso que nacín nun lugar fermosísimo que, malia ser tan pobre, é riquísimo en vida, está cheo de vida, de animais, de diferentes paxaros, de moitos tipos de árbores: castiñeiros, carballos, maceiras, pereiras, piñeiros, bidueiros, nogueiras... e un senfín de flores que lles dan aos campos unhas cores fermosísimas cando chega a primavera. E, malia vivir nunha casiña pequena, é a casiña máis acolledora da Terra porque ten unha lareira de pedra moi bonita e antiga na que cociñamos os mellores potes de toda Galiza, na que cociñamos os caldos máis saborosos... e sei que para min nunca haberá ren mellor.
Mais miña nai está contaminada por esas ideas que veñen de fóra e que fan crer á xente que ser ricos significa ter moitos cartos, ter unha casa grande, ter un feixe infindo de vestidos, ter coches, ter moitas relacións boas, ter un choio deses que volven seria á xente... e non é verdade. Eu prefiro envellecer traballando a terra, sentindo o esforzo que a terra require e colleitando os nosos froitos, o noso centeo, recollendo as nosas uvas, indo ás nosas vendimas. Eu quero coidar dos meus animais e axudalos sempre, ata que chegue a súa fin. Que riqueza pode haber nun lugar no que non hai ren disto?
Mais non poderei loitar contra a vontade da miña nai, pero o que ela non sabe é que, xusto a noite antes do día no que me arrincará de min mesma, eu destruirei a miña vida. Non me pon medo morrer. Ponme medo vivir lonxe de eiquí. Non hai peor morte que esa á que me quere botar a miña nai. E, se morro, seica a miña avoa me veña buscar e me leve con ela onde queira que vaian as ialmas cando abandonan o corpo. Seica fique eiquí para sempre, nesta terra, entre as árbores, no chan, dando vida a este ar, voando co vento, fluíndo coa iauga. Quedarei eiquí porque unha ialma chea de tanto amor non pode marchar do lugar ao que está tan vencellada. Morrerei antes de que a morriña me mate.

Traducción:


Viernes, 9 de agosto de 2019
Me parece extrañísimo pensar que, hace un año, ni tan siquiera sabía si podría construir aquí una nueva vida. Flotaba en una incertidumbre que nadie, salvo Lúa, por supuesto, se atrevía a desvanecer. No encontraba respuestas en ninguna parte y me costaba mucho intuir lo que podía ocurrir. La vida me parecía un río de aguas turbias que resbalaba por una pendiente llena de rocas agresivas y, simultáneamente, me sentía sumergida en una hermosa realidad hecha de templanza y sensaciones dulces, pese a vivir Artemisa y yo momentos tan tensos. Nuestra relación pasó por dificultades muy peligrosas que estuvieron a punto de destruirla para siempre, pero supimos reconstruirnos nuestro presente a pesar del dolor y la desesperación. Ahora estamos aquí las dos y a mí me parece que vivimos en un sueño que nunca se va a convertir en realidad porque la realidad, al fin, devino en un sueño mágico. Poquiñas veces la misma realidad se asemejó tanto a un sueño como se asemeja ahora. Ni tan siquiera en los sueños podemos ser tan felices. En los sueños que tenemos en las noches, aparecen imágenes mezcladas con sensaciones que después no sabemos explicar con palabras. Por eso, me cuesta tanto entender por qué comparamos continuamente la realidad con los sueños si en los sueños no aparece nunca una realidad tan hermosa y, en el caso de que sí aparezca, los momentos que dura esta realidad son efímeros. Incluso en los sueños tenemos la consciencia de que eso no es real, sabemos que estamos soñando. Más bien, cuando la vida es tan bonita, la comparamos con los sueños que tuvimos en la vigilia; esos sueños que nos separan de la crueldad del presente y nos llevan lejos, allá a ese mundo donde es posible lo que tanto deseamos. Ahora es cuando siento que la vida es vida. Vivimos a toda prisa, a veces, sin darles importancia a las cosas que nos ocurren, pero, de súbito, somos conscientes de cuánto valor tiene cada momento que forma nuestros días.
Hoy empiezan nuestras vacaciones. Artemisa y yo tenemos dos semanas de vacaciones. Silvia se quedará en la cafetería (la que ahora es, más bien, una heladería) y, después, dentro de dos semanas, nosotras volveremos y ella podrá marcharse de vacaciones.
En septiembre, ya comenzaremos a llevar a cabo todos los trámites precisos para que yo me convierta en la dueña de la cafetería. En septiembre, va a cambiar todo y siento mucha ilusión por todo lo que nos vaya a venir porque intuyo que nuestra vida se va a llenar de bendiciones.
Ahora nos espera por delante un sinfín de experiencias muy bonitas porque mañana llegará Casandra a Santiago y nos reencontraremos con ella allí, por la tarde. Artemisa no deja de decirme que tiene muchísimas ganas de ver a su hermana y Casandra le dijo que ella tenía ganas de vernos a las dos. Tenemos planificado un recorrido por distintos rincones de Galiza que Casandra aún no conoce y sé que vamos a pasar unos días muy bonitos y llenos de magia. Casandra le dijo ayer a Artemisa que nosotras éramos las personas con las que mejor se entendía y que ansiaba hablar con nosotras durante horas porque coincidimos en la manera de pensar, muchas veces, y ella se identifica mucho con nuestra manera de sentir. Ahora que las cosas le van mejor con respecto a su salud, su carácter vuelve a ser el de siempre. De nuevo, al fin, es esa mujer llena de energía y de ganas de vivir que tan bien me cayó siempre. Con ella yo he mantenido conversaciones muy bonitas que, a pesar de no estar hechas de muchas palabras, sí eran profundas y nunca podré olvidar todo lo que ella hizo por mí. Me ayudó muchísimo y no sé si le devolví todo lo que ella me dio. Y digo que presiento que en septiembre va a cambiar mucho nuestra vida porque Casandra le dijo hace poco a Artemisa que estaba pensando muy seriamente en la posibilidad de venir a vivir aquí a Ourense y abrir con ella esa herboristería que Artemisa quiere abrir. A mí me gustaría muchísimo que Casandra viviese aquí en Ourense con nosotras o en Lugo, pero que viviese cerca de su hermana, quien la echa muchísimo de menos. Artemisa se sentiría menos soliña. Sé que se siente sola.
Estaré más de dos semanas sin escribir porque pienso olvidarme de todas las obligaciones que yo misma me impongo, obligaciones que, no obstante, me llena mucho hacer. No me cuesta nada escribir, pero voy a darme un descansiño. Por eso, para despedirme de la escritura, transcribiré un día del diario que yo escribía cuando era adolescente. Es lo que más me apetece transcribir ahora. He hecho un gran esfuerzo por corregir mínimamente la manera como escribía porque usaba un lenguaje totalmente dialectal (y muy hermoso, por cierto), hacía muchas contracciones y, a pesar de no corregir mi expresión, sí corregí la ortografía, que me parece hermosa, pero, para alguien que no conoce tan bien la lengua gallega como Artemisa, sería ininteligible. Sé que las siguientes palabras serán muy tristes, pero también me gusta leer todo esto porque lo que escribía refleja perfectamente el remolino de emociones que tenía por dentro. Me pregunto cómo entonces no enloquecí sintiendo esa desesperación, ese miedo, esa inmensa tristeza.
Son palabras que describen el estado al que comencé a llegar muchísimas veces tiempo después; un estado nunca sentido antes, en el que nunca estuve antes. No escribí durante meses porque era incapaz de nombrar lo que vivía, porque vivía intentando aferrarme a cualquier instante con el deseo de volverlo una vida entera. ¿Cómo podía caber tanto miedo y tanta tristeza en el alma de una adolescente, de una persona tan joven? ¿En qué momento dejé definitivamente atrás la niñez? ¿Alguna vez fui niña de verdad? A veces, me da por pensar que, en realidad, yo nunca fui niña. Desde que era muy pequeniña, tuve mucha consciencia de lo que vivía. Parecerá muy extraño y, para algunas personas, es incluso incomprensible, pero es la más absoluta verdad. La sensación de realidad y de consciencia que tengo ahora se asemeja muchísimo a la que tenía cuando ni tan siquiera había cumplido cuatro años. Yo me recuerdo siempre valorándolo todo con mucha claridad, sabiendo perfectamente qué había de decir en cada momento, qué había de callar, qué debía pensar. Entendía las cosas cuando las personas de mi alrededor pensaban que yo no me enteraba de nada y que no sabía nada, pero sí sabía, sabía incluso más que nadie, porque siempre pude ver y sentir más allá de una mirada, de una palabra, supe interpretar los silencios que mantenían las personas cuando no querían hablar, vi más allá de un ocaso, sentí plenamente un momento del día con todos sus matices. Tuve en mi alma el principio de muchas de las certezas que, después, fueron desenvolviéndose en mi ser, construyéndome como persona. Supe siempre dónde estaba mi puesto en el mundo, quizás porque, vida tras vida, siempre renací aquí en Galiza y morí siempre sabiendo que volvería a mi tierra, que mi destino seguiría fluyendo aquí, en este rincón del mundo que para mí siempre fue el mundo entero. Mi abuela era la única persona que me entendía bien y que nunca pensó nada malo de mí por ser así. Me habló siempre como si yo no fuese una niña, sino una adolescente que había madurado muy pronto. Me hablaba con claridad, nunca quiso ocultarme las cosas tristes de la vida, sino que me hablaba de ellas haciéndome entender que eran parte de la vida, aunque no era necesario que lo hiciese, pues yo lo sabía, sabía que la vida tenía más tristeza que felicidad. Así lo sentía yo, que la vida era tristeza, era esfuerzo, era pobreza, era no tener prácticamente nada y sentir que lo teníamos todo con tan sólo vivir. El hecho de estar vivos ya era un motivo para pensar que lo teníamos todo, a pesar de ser pobres, porque yo siempre fui muy pobre, mi madre y yo fuimos pobres desde que mi padre nos abandonó para viajar a Argentina para reencontrarse con sus padres, mis abuelos paternos, a los que nunca conocí porque siempre vivieron allí. Mi padre no se había ido con ellos cuando emigraron, antes de que yo naciese, por supuesto, hacía mucho tiempo que se habían marchado cuando yo nací, porque mi abuelo paterno huyó de la dictadura. No quería vivir en un mundo tan oprimido, tan falto de libertad, y por eso buscó la libertad en otra parte, a millones de kilómetros de su verdadero hogar, pero mi padre no pudo marcharse con ellos porque ya había dejado embarazada a mi madre y no estaría bien visto que la abandonase. La abandonó cuando ella ya me tuvo, cuando yo crecí suficiente para recordarlo, para tener creados en mi memoria algunos recuerdos en los que él me enseñaba a entender nuestro pequeño mundo. Se fue antes de que yo lo quisiese demasiado. Casi había empezado a quererlo cuando él nos dejó y, desde entonces, fuimos la familia más pobre de la aldea. No teníamos prácticamente nada, sólo ropa remendada, comida que muchas veces comíamos ya podrida, pues nunca nos atrevimos a pedirles ayuda a los vecinos. Ellos nos ofrecían ayuda sin que nosotras tuviésemos que pedirla, sólo porque se daban cuenta de que apenas comíamos. No tuve libros propios, sólo los de los chicos que no los necesitaban, libros en castellano, por supuesto, porque entonces todavía seguíamos trabajando con los libros antiguos. La pandereta que tengo desde siempre era de mi abuela y muchas de las cosas que tenía me las traía Lúa de Ourense. Ella siempre me hizo muchos regalos sin que nadie tuviese que pedírselo. A mí me daba muchísima vergüenza que me hiciese regalos y, muchas veces, ella tuvo que escondérmelos en mi habitación para que los aceptase, porque no los aceptaba. Creía que no me lo merecía o quizás pensase que no necesitaba nada que costase tanto dinero. No obstante, nunca fui capaz de rechazar los libros que ella me traía de Ourense, esos libros en gallego que tanto me gustaba leer, esos autores que escribían sobre nuestra tierra desde tan lejos, exiliados en un mundo ajeno, rememorando nuestra tierra con tanta claridad y cariño.
Mi abuela me dijo en muchas ocasiones: “tienes suerte, filliña, de no haber nacido ni vivido cuando la guerra ni la posguerra. Ahora hay pobreza, pero en aquel entonces era todo mucho peor. No se podía hablar en gallego y nos aterraron tanto que ni en casa nos atrevíamos a hablarlo. Sólo se podía hablar en castellano, mas, en esta pequeña aldeíña, ¿quién se fijaría si hablábamos en gallego o en castellano? Yo intenté muchas veces buscar una nueva vida en otro lugar con tu abuelo, por eso viajamos tanto a Inglaterra y a otros países arriesgándonos a que no nos acogiesen en ninguna parte, pero siempre acabamos volviendo a la tierra porque, aquí, a pesar de ser pobres materialmente hablando, anímicamente éramos ricos porque éste era nuestro lugar, aquí teníamos nuestro hogar, aquí podíamos ser nosotros mismos sin tener que aprender otra lengua. Tu madre ya había crecido lo suficiente para saber cuidarse ella sola, pero a mí me dolía en el corazón dejarla sola con tu padre, contigo tan pequerrechiña que aún eras, y acabábamos volviendo porque el dolor de estar lejos era mucho más hondo que la pobreza.”
Y cuántas veces me acordé de esas palabras cuando yo me sentía fuera del mundo entero por no estar en mi tierra, qué pobre me sentía. Cuando vivía con Artemisa en Barcelona, materialmente tenía muchísimas más cosas que cuando vivía en mi tierra, pero me sentía vacía porque el alma tiene más fuerza que el cuerpo. Lo que tenemos en el alma es más intenso. Lo material no quita la pobreza. Incluso da más pobreza porque enfocamos en las cosas materiales ese deseo de llenar nuestra alma y cada vez queremos más, pues, a medida que conseguimos nuevas cosas, nos damos cuenta de que no es suficiente y por eso buscamos más y más... y no tiene fin.
Y, sin alargarme más, transcribo enseguida lo que escribí cuando había cumplido ya trece años... cuando ya cada vez me quedaban menos días para estar en mi tierra.

Domingo, 10 de diciembre de 1989:
La aldeíña está toda cubierta de nieve. Ha nevado durante toda la noche. Aquí ahora parece que no haya más vida. Nos quedamos lejos del mundo cuando nieva. El silencio que mora en los bosques se hace más hondo. No se oye nada. Ni tan siquiera los copos de nieve hacen ruido al caer a la tierra, al posarse en las ramas de los árboles y del cielo también nieva silencio. Son tan silenciosas las noches que incluso me da miedo respirar por si el sonido de mi respiración quiebra algo importante en el mundo o despierta a la tierra del sueño que duerme. No quiero molestar a nadie con mi presencia ni con mis sentimientos. Prefiero esconderme en algún lugar en el que nadie pueda encontrarme para poder llorar durante horas sin que nadie intente retener mis lágrimas. Ahora sí estoy convencida de que mi vida se va a desvanecer dentro de muy poco. Llevo meses intuyendo que mi madre tiene pensado para mí un futuro lejos de aquí. Lejos de aquí. ¿Cómo se le ocurre pensar que yo puedo ser yo lejos de aquí? Llevo semanas despertándome aterrada de pesadillas que me destrozan el alma y que me hacen sentir un miedo que me ahoga. Sueño que corro perdida huyendo de algo que quiere atraparme para hacerme daño, para cortarme con un inmenso cuchillo toda mi piel y hacerme heridas profundas para quitarme la sangre, para volver polvo mi cuerpo. Y huyo porque oigo una voz horrible que me chilla, en castellano, palabras que me asustan, lanzándome amenazas como que va a destruir mi mundo y también que me va a matar, va a matar a mis seres queridos, y yo no podré hacer nada para evitarlo. También sueño que alguien me tiene atada con una inmensa cadena con unos hierros que se me clavan en los brazos, en la cintura, en las piernas, y que me impiden moverme. Alguien me golpea con una madera enorme en la espalda mientras me pide a gritos que le confiese con quién estuve besándome en la noche de las fiestas de mi aldea, pero yo no quiero decir su nombre porque no quiero que le hagan daño, pero entonces descubro delante de mí una ventana por la que veo caminar a las personas que quiero. Camina mi madre seguida de Lúa y, cuando Lúa se detiene para mirarme, alguien le apunta con una pistola. Entonces yo la llamo para avisarla y el ser que está pegándome interpreta que dije el nombre de la persona con la que estuve aquella noche y sale corriendo a buscar a Lúa. No puedo evitar que la deshagan a golpes y yo no dejo de gritar su nombre notando que mi desesperación me rasga la voz. Y, en todas esas pesadillas, yo siento que no estoy en Galiza. Me hallo en un cuarto pequeño lleno de polvo y basura en el que huele a estiércol, en el que no hay nada más que muebles rotos y olvidados, paredes con grietas profundas en las que viven un montón de bichos enormes que hacen ruidos aterradores... y no puedo recordar más de esas pesadillas porque mi mente se encarga de borrarlas cuando me despierto.
Y llevo días sin tener hambre. No puedo comer. Siento que algo se me ha puesto en la garganta y que la comida no me pasa. Siento que me ahogaré si intento tragarla. Mi madre dice que estoy enferma, que nunca me ha visto así... pero yo no sé qué decirle. Me parece que queda en otra vida la última vez que vi a Lúa. Sé que fue la última vez que nos vimos porque mi madre no sé qué va a hacer conmigo, pero sé que me arrancará de mi hogar antes de que pueda planificar alguna manera de esconderme para que eso no ocurra. No puedo imaginar cómo viviré si no estoy aquí. Yo no he nacido para estar en otro lugar fuera de Galiza, no sé hablar bien ninguna lengua que no sea el gallego. En castellano me expreso muy mal porque mi acento vuelve ininteligibles las palabras que intento pronunciar en esa lengua en la que nunca se expresaron ni mis sentimientos ni mis pensamientos. Además, yo no quiero conocer nada que no tenga que ver con mi tierra. Yo nací para estar aquí con mi gente, con mis eras, con mis animales, con la música de este lugar, con nuestras costumbres... ¿Qué voy a ser si me separan de mi hogar? No puedo imaginarlo. No seré nada, nada, si me alejan de aquí. Y no quiero que lo hagan, no quiero. La única enfermedad que tengo se llama tristeza porque no puedo soportar la posibilidad de que me alejen de lo único que amo. También tengo una enfermedad que se llama amor, amor a alguien a quien no me dejan amar; pero soy capaz de callar este amor si... si me prometen que nunca intentarán separarme de Galiza. Amo a Lúa, sé que lo que siento por ella es amor, pero lo que siento por mi tierra es mucho más que un amor presente, es un amor hecho de muchos amores pasados, del amor que sentí por ella vida tras vida. No puedo vivir si no estoy aquí. Ahora creen que estoy enferma, pero lo que nadie piensa es que enfermaré de verdad si me obligan a vivir fuera de Galiza. Soy capaz de quitarme la vida para que nadie me aleje de mi tierra. Prefiero estar muerta a seguir viviendo lejos de aquí. Lo sé muy bien. Yo nunca podré vivir si no estoy aquí porque soy como estos árboles que crecieron en esta tierra y que se marchitarían si los arrancasen de este suelo. Soy como los pájaros a los que de súbito les quitan su hogar al quemar un bosque. Soy como un pez que sacan del agua y que se ahoga porque no puede respirar. No puedo comprender cómo esos emigrantes fueron capaces de vivir lejos de Galiza. Llevaban mucha tristeza en su alma, pero ellos fueron capaces de construirse una nueva vida con ilusión, aunque también leí que muchos de ellos pensaban que sólo regresarían cuando muriesen y que eso hacía que la muerte fuese la única motivación que los empujaba a vivir porque la muerte los devolvería a la tierra que los vio nacer. Pues a mí no me tendrán que matar después de alejarme de Galiza. Me mataré yo antes. Pienso llenarme de piedras y tirarme al río para que sus aguas me lleven y me lleven por Galiza toda hasta el Atlántico y poder reencontrarme con el alma de todos aquellos seres que fueron felices aquí y que las olas se llevaron lejos.
La última vez que Lúa y yo pudimos hablar, me dijo que mi madre tenía planificado enviarme a estudiar fuera. Yo me enfadé con ella porque no podía entender por qué ella sabía eso cuando yo ninguna idea tenía. Lúa intentó convencerme de que lo único que mi madre deseaba para mí era que pudiese tener un futuro digno, que llegase lejos en la vida, cuando precisamente me quedaría detenida si me alejan de aquí y me obligan a vivir en un lugar que me ahogará, que no puedo imaginar, que seguramente me destruirá. Mi alma se convertirá en polvo si me alejan de aquí. Lúa no quería hacerme daño. Lo único que ella quería era informarme para que pensase alguna manera de evitar que mi madre me enviase lejos de aquí, pero a mí me sentó muy mal que me dijese eso, me hirió mucho que me insinuase algo tan horrible y, lamentablemente, los últimos momentos que viví con ella fueron horribles porque yo me eché a llorar delante de ella sintiendo una impotencia muy fuerte que me impedía hablarle con sosiego. También sentía que aquélla era la última vez que estábamos juntas y eso me hacía muchísimo daño. Quería besarla, pero el dolor que me apretaba el alma me impedía actuar bien, sólo me hacía sentir ganas de llorar.
Y quería preguntarle qué iba a ser de lo nuestro, de lo que sentíamos, de lo que habíamos soñado juntas, pero no podía. Era como si no pudiese acordarme de ninguna palabra en esos momentos. Lúa trataba de hacerme entender que mi madre nunca me haría daño, pero yo sabía que ella me engañaba, que lo único que deseaba era calmarme con mentiras porque era consciente de que había metido la pata conmigo y quería arreglarlo como fuese; pero todo eso queda muy lejos y no he podido volver a hablar con ella desde entonces. La única amiguiña que tenía en la aldea se marchó a Vigo porque se enamoró de un chico muy extraño que ha venido a la aldea para verla de vez en cuando y tampoco he vuelto a hablar con ella ya. Había vivido con ella el último Magosto que viviré en mi tierra y tal vez en mi vida porque yo, después de vivir lejos de aquí, no quiero vivir nada más. No siento ni la más pequeña curiosidad por lo que me pueda venir porque yo he conocido ya lo mejor de la vida. Sé que lo mejor de la vida, para mí, está en estas arboledas, en estos robledales y en estos bosques que tanto me protegieron siempre, está en esta aldea pequerrechiña a la que casi no llegan murmullos del resto del mundo, está en estos vecinos que siempre fueron mi familia, que nos lo dieron todo, que siempre nos ayudaron, está en las fiestas que desde antiguo celebramos, está en aprender en la escuela esos conocimientos humildes que son los cimientos de todo lo que podamos aprender después, está en esta lengua en la que me expreso con tanta claridad, está en este país, que, a pesar de ser una comunidad autónoma, para mí es un país. No entiendo por qué formamos parte de España si nada tenemos que ver con los de Castilla, con los de Madrid, con los de Andalucía... A mí me parece que ellos hablan otra lengua. Tienen otra manera de ver el mundo, de leer en la vida, de sentir. Yo sé que todos somos especiales por el hecho de existir y nacer en un rincón antiguo lleno de leyendas, música e historia, pero es que siento que Galiza forma parte de otro plano. Sólo Lúa entiende lo que digo. Cuando le hablé de lo que pienso y de lo que siento, me dijo que yo tenía ideas galleguistas y que, cuando creciese más, acabaría luchando por nuestra tierra metida en algún partido político, pero siento que eso aún está muy lejos y, si mi vida sigue el curso que mi madre quiere imponerle, entonces nunca viviré algo así.
Lúa sí puede vivir en otra parte del mundo. Ella habla muy bien el castellano, el francés y el inglés. La escuché hablar castellano y no parece gallega cuando lo habla. La escuché hablar francés porque le pedí una vez que me hablase en francés y es que tampoco parece ella. Cuando la oigo hablar en inglés, me parece que es una extranjera que nació en Escocia, al menos, y encima tiene los cabellos pelirrojos como esa gente, tan rojos como el fuego, y esos ojiños verdes tan bonitos que parecen teñidos con el color de la hierba; pero, cuando habla en gallego, vuelve a ser la chica que siempre me fascinó, por la que siempre sentí tanta admiración, por la que esperaba con tanta ilusión la llegada del verano. Ahora todo eso queda atrás, sin importancia.
Me parece que la nieve enterró todo lo que vivimos. Cuando intento recordar alguno de esos momentos que compartimos, tengo la sensación de que estoy pensando en algo que mi mente ideó. No puedo creer que tuviese la suerte de que ella me amase. Ella me amaba, me amaba de verdad, me lo dijo muchas veces, y yo pensaba que ella nunca conocería lo que sentí siempre por ella; pero lo sabía y lo sabía porque podía oír la voz de mi alma, porque podía leer en mis ojos, porque me conocía casi mejor que nadie. Si mi abuela siguiese viviendo, estoy segura de que ella también habría intuido enseguida lo que sentía e incluso sé que ella lo entendería porque mi abuela siempre se guio por el corazón, siempre le dio importancia a lo que nos decía el alma, para ella siempre importaron más los sentimientos que las convenciones sociales. En cambio, para mi madre es mucho más importante lo que digan o piensen los vecinos o lo que piensen y no dicen... y ella no quiere que yo sufra, si yo eso lo entiendo, pero, si de verdad no quiere que sufra, ¿por qué piensa que enviarme a estudiar fuera es lo mejor que puede hacer por mí? Lúa me dijo también, aquella noche, que mi madre no quería que yo siempre fuese pobre, que yo no tenía por qué sufrir las consecuencias del abandono de mi padre, que yo merecía mucho más que ir a trabajar a las eras vecinas, que vendimiar en otros viñedos y ganar un jornal pequeño que no daba para nada... pero ella no sabe que para mí el dinero no da la riqueza. Yo soy mucho más rica que esas personas que tienen casas enormes y coches caros, pues tengo un alma que siente con mucha intensidad, tengo una manera de entender las cosas que esas personas quizás nunca podrán conseguir y sobre todo me siento rica porque vivo en un lugar hermoso donde la tierra habla, y soy rica porque puedo entender la lengua en la que la tierra se expresa, soy rica porque conozco un montón de leyendas que cuento de memoria, porque puedo cantar seguidamente una cantidad de canciones incluso consiguiendo que el alba venga sin que yo haya entonado todas las cantigas que conozco, soy rica porque sé cantar y percutir en la pandereta mucho mejor que esas personas que se tiran años intentando aprender a tocar un instrumento. Y soy rica porque siento que la tierra me quiere de verdad. La tierra nunca me hizo sufrir, siempre me acogió, incluso cuando la nieve lo llena todo y lo vuelve todo blanco, cuando nos aleja del mundo entero. Soy rica porque puedo entenderme con los animales, porque soy capaz de comprender lo que ellos sienten, puedo imaginar lo que necesitan, puedo estar con ellos como si fuésemos los mejores amigos del mundo. No creo que haya mayor riqueza que ésta que tengo. Pienso que nací en un lugar hermosísimo que, a pesar de ser tan pobre, es riquísimo en vida, está lleno de vida, de animales, de diferentes pájaros, de muchos tipos de árboles: castaños, robles, manzanos, perales, pinos, abedules, nogales... y un sinfín de flores que les dan a los campos unos colores hermosísimos cuando llega la primavera. Y, a pesar de vivir en una casiña pequeña, es la casiña más acogedora de la tierra porque tiene una lareira de piedra muy bonita y antigua en la que cocinamos los mejores potajes de toda Galiza, en la que cocinamos los caldos más sabrosos... y sé que para mí nunca habrá nada mejor.
Mas mi madre está contaminada por esas ideas que vienen de fuera y que hacen creer a la gente que ser ricos significa tener mucho dinero, una casa grande, tener una cantidad infinita de vestidos, tener coches, tener muchas relaciones buenas, tener un trabajo de ésos que vuelven seria a la gente... y no es verdad. Yo prefiero envejecer trabajando la tierra, sintiendo el esfuerzo que la tierra requiere y cosechando nuestros frutos, nuestro centeno, recogiendo nuestras uvas, yendo a nuestras vendimias. Yo quiero cuidar a mis animales y ayudarlos siempre, hasta que llegue su fin. ¿Qué riqueza puede haber en un lugar en el que no hay nada de esto?
Mas no podré luchar contra la voluntad de mi madre, pero lo que ella no sabe es que, justo la noche antes del día en el que me arrancará de mí misma, yo destruiré mi vida. No me da miedo morir. Me da miedo vivir lejos de aquí. No hay peor muerte que ésa a la que me quiere lanzar mi madre. Y, si muero, quizás mi abuela venga a buscarme y me lleve con ella a dondequiera que vayan las almas cuando abandonan el cuerpo. Quizás permanezca aquí para siempre, en esta tierra, entre los árboles, en el suelo, dando vida a este aire, volando con el viento, fluyendo con el agua. Me quedaré aquí porque un alma llena de tanto amor no puede marcharse del lugar al que está tan vinculada. Moriré antes de que la morriña me mate.